Veranderingen van het arbeidssysteem en hun gevolgen voor leren #OEB15

Vanochtend konden deelnemers aan de Online Educa Berlijn traditiegetrouw kiezen uit twee openingssessies. Ik ben naar de sessie Future Work and Future Workers gegaan over veranderingen van het arbeidssysteem, als gevolg van technologische ontwikkelingen.

Welke gevolgen hebben deze ontwikkelingen voor arbeidsorganisaties en individuen? Hoe kunnen zij hier op inspelen? Welke gevolgen heeft dit voor de wijze waarop leren, opleiden en onderwijs worden georganiseerd? Deze vragen kwamen aan bod in deze sessie waarin drie sprekers inleidingen van 5 minuten hielden en de aanwezigen vragen via mail en twitter kunden stellen (en via een gewone microfoon).

Cornelia Daheim van Future Impacts uit Duitsland stelde dat we in een transitiefase zitten waarin mensen steeds minder vaak een baan via een baas hebben, maar wel werk doen. Een recente studie van het Milennium-project heeft gekeken naar welke banen binnen 25 jaar zullen verdwijnen of geautomatiseerd zal worden. De onderzoekers stellen dat technologieën als artificiële intelligentie, 3D printing en robotisering invloed zullen hebben op ons werk. Computers leren dankzij AI hoe zij kunnen leren. Ook kenniswerk zal als gevolg van AI veranderen. Machines zullen een groot deel van het werk overnemen. Mensen zullen op een andere manier aan hun inkomen moeten komen. Uiteraard heeft dat ook gevolgen voor sociale zekerheid.

In een andere studie (met een focus op 2030) wordt volgens haar onder meer gekeken naar demografische ontwikkelingen. We zullen gaan werken in teams van vier generaties. Ook zal werk meer freelance en projectgebaseerd zal worden. Nieuwe verbanden waarin we werken, zullen ontstaan. Mensen zullen ook meerdere ‘banen’ op een dag uitvoeren. Werk zal niet meer op de industriële manier georganiseerd worden. Er zijn volgens haar inderdaad verschillende scenario’s denkbaar waarin werk inderdaad drastisch zal transformeren.

John Higgins (DigitalEurope) denkt ook dat robotisering en AI gevolgen zullen hebben voor arbeid. Echter: slechts 2% van de Europese bedrijven hebben deze ontwikkelingen op dit moment geadopteerd. Het loopt nog niet zo’n vaart. De druk om hiermee aan de slag te gaan is echter manifest. Higgens gelooft echter niet dat dit ten koste zal gaan van banen. Wel zal elke baan voor een deel worden beïnvloed door deze ontwikkelingen. Denk aan robots in de zorg die patiënten tillen, maar patiënten verder niet verzorgen.
Volgens Higgins vraagt dit de volgende vaardigheden ban werknemers:

• Kunnen analyseren van informatie en grote hoeveelheden data, om op basis daarvan beslissingen te kunnen nemen.
• Vanuit het doel van een organisatie op basis van intuïtie beslissingen nemen, en niet voorgeschreven processen volgen.
• Het kunnen cureren van grote hoeveelheden informatie.
• Werken in multiculturele en multidisciplinaire teams, en moderne tools voor samenwerken gebruiken.

De digitale transitie is volgens Higgens gaande, en wordt meer manifest. Banen veranderen, maar gaan niet massaal verdwijnen.

Ioannis Angelis van Fresenius Kabi gaf aan dat bij bespiegelingen over de toekomst ‘wishfull thinking’ vaak een belangrijke rol speelt. Daarom slaan voorspellingen vaak de plank mis.
Hij gaf aan dat mensen op tal van plaatsen werk zullen uitoefenen. Hij neemt een paradox waar: versimplificering van werk binnen steeds complexer wordende organisaties. Hij noemde de steeds toenemende behoefte aan snelheid een issue. Reflectie, belangrijk voor leren, is echter gebaat bij traagheid. Het werk van de toekomst wordt volgens hem gedreven door drie factoren:

• De werknemers van de toekomst willen werken aan een hoger doel.
• De werknemers van de toekomst willen autonomie bij de invulling van hun werk, en niet werken in sterk gecontroleerde hiërarchische organisaties.
• De werknemers van de toekomst willen competent zijn. Zij zullen ‘change makers’ worden. Dat is geen vaardigheid, maar een houding.

Ioannis Angelis stelde voor om de Agora uit het oude Griekenland naar de toekomst te brengen. Robots doen dan het zware werk, in plaats van slaven. De anderen houden zich dan bezig met filosofie (zoals Socrates), sport en betekenisvol werk.

De vraag werd gesteld of werkers veranderingen tegen te houden. Nee, stelde Cornelia Daheim: systemen houden veranderingen tegen. Mensen willen op een andere manier werken, en meer ‘connected’ zijn. Maar dan lopen zij tegen de grenzen van de organisatie aan.
John Higgens stelde dat er toch best wel veel mensen zijn die veranderingen willen, maar zelf niet willen veranderen. Volgens Ioannis Angelis zijn veel mensen vooral verward en onzeker.

Een andere vraag was over de impact op traditionele banen zoals artsen en advocaten. Volgens John Higgens zal elke baan dus worden beïnvloed door technologie, maar zullen deze banen niet veranderen. Zij zullen meer intelligente software gebruiken om hun werk efficiënter te doen. Ioannis Angelis ziet ook niet voor zich dat hij geopereerd wordt door een computer.

Cornelia Daheim neemt waar dat mensen steeds vaker op afstand werken en willen werken. Werkgevers houden dat vaak tegen. Je moet de dialoog aan gaan. We hebben meer keuzemogelijkheden om tegemoet te komen aan onze voorkeuren om te werken waar en hoe we willen, en om privé en werk beter te combineren. Moet wetgeving thuiswerken afdwingen? Volgens Higgens is wetgeving een bot en traag instrument. Hij is niet tegen wetgeving, maar vindt het niet het meest geschikte middel om arbeidsrelaties te regelen.

Daheim gaf ook aan dat we jongeren vooral in staat moeten stellen om zelfsturing op tal van terreinen toe te passen. We moeten hen empoweren.

Kunnen we mensen waarvan de banen gaan verdwijnen, veranderen in kenniswerkers? Een lastige vraag, vindt Cornelia Daheim. Zij woont in Duisburg waar de staalindustrie is ingestort en nu hoge werkloosheid heerst. Het is heel moeilijk, met name voor ouderen, om kenniswerkers te worden. Volgens haar hebben we andere vormen van sociale zekerheid nodig.
Ioannis Angelis focuste ook op de manier we omgaan met mensen waarvan banen verdwijnen.

In verband met een andere verplichting, kon ik het einde van deze sessie niet mee maken. De panelleden verschilden nadrukkelijk van mening over de impact van nieuwe technologieën op het arbeidssysteem. Maar dat deze technologieën een grote impact hebben, is wel zeker. En ook dat dit veel vraagt van de werknemers van de toekomst.