Tal van mogelijkheden voor Nederlands hoger onderwijs om gezamenlijk te werken aan een veilige en verantwoorde digitale omgeving

Rectores magnifici van bijna alle Nederlandse universiteiten waarschuwen in De Volkskrant voor een te grote afhankelijkheid van Amerikaanse technologiebedrijven zoals Canvas, Coursera en Google. Mooie woorden. Nu nog de daden. Gelukkig zijn daar tal van kansen voor.

De bezwaren van de rectores zijn in lijn met de keynote die Christien Bok van SURFnet tijdens de laatste Onderwijsdagen heeft gehouden. Knap van Christien dat zij (bijna alle) rectores achter haar bijdrage heeft gekregen.

De bezwaren hebben onder meer te maken met het verlies van controle over data en het strijdig zijn van de visie en praktijk van de tech-bedrijven met de publieke waarden van ons onderwijs.

De rectores pleiten voor bezinning, “het gezamenlijk stellen van grenzen en voorwaarden aan het gebruik van commerciële platforms door publieke organisaties.”
Verder willen zij dat de onderwijssector zelf gaat werken aan een “veilige en verantwoorde digitale omgeving”. Zij willen dat universiteiten en hogescholen samen met de overheid en ICT-organisaties als Surf na moeten gaan “hoe platformen ontwikkeld kunnen worden waarmee gebruikersdata in publieke handen blijven.”

Ik ga de beknopte bijdrage verder niet samenvatten, maar wil er wel opmerkingen bij plaatsen:

• Ik juich deze bijdrage toe. Ik was tijdens de Onderwijsdagen al enthousiast over de inbreng van Christien Bok. Prima dat de rectores zich hier achter scharen. Nu nog de daden.
• De rectores zijn werkzaam bij universiteiten die de afgelopen jaren opnieuw een keuze hebben gemaakt voor een nieuwe digitale leeromgeving. De discussie die zij hier aankaarten, heeft geen rol gespeeld binnen die aanbesteding. Zonder uitzondering is de keuze bij de universiteiten gevallen op commerciële technologie-bedrijven: Blackboard en Instructure uit de VS en Desire2Learn uit Canada. Deze bedrijven verschillen overigens van karakter. Daarnaast zijn veel instellingen voor hoger onderwijs bezig met de invoering van Microsoft’s Office 365, of heeft men deze implementatie vrij recent achter de rug. Daarbij wordt ook niet gekeken naar de discussie die de rectores in hun ingezonden stuk aankaarten. Sterker, ik heb discussies over anti-plagiaatsystemen meegemaakt waar vertegenwoordigers van universiteiten functionaliteit en gebruikersgemak doelbewust belangrijker vonden dan controle over data.
• Over een aantal jaren zal weer opnieuw naar contracten van DLO’s gekeken worden. Ik ben benieuwd of de discussie die de rectores hier aanzwengelen dan wel zullen leiden tot nieuwe niet-functionele eisen op het gebied van data-controle, publieke waarden, etc. En of deze criteria eisen of wensen zullen worden.
  De eerlijkheid gebiedt mij toe te geven dat ik de afgelopen jaren ook steeds kritischer geworden op ‘platformisering’. En ik maak ook nog steeds pragmatische keuzes omdat niet altijd een gebruikersvriendelijk en meer betaalbaar alternatief voor bepaalde software beschikbaar is. Instellingen kunnen (gezamenlijk) echter meer afdwingen richting leveranciers. Hopelijk gaat men dat nu ook echt doen.
• De kop van de ingezonden brief van de rectores luidt “Digitalisering bedreigt onze universiteit.” Het is echter de combinatie van commercialisering, privatisering, ‘datafication’ en digitalisering: deze cocktail kan de publieke waarden van het onderwijs bedreigen. Tijdens de laatste OEB is dat ook nadrukkelijk aan de orde gekomen.
• De rectores pleiten voor gezamenlijk optrekken van universiteiten en hogescholen. Vreemd dat geen enkele hogeschoolbestuurder de naam onder de brief heeft gezet. Of daarvoor is benaderd. Maar wellicht zijn daar ook heel pragmatische redenen voor.
• Er zijn in Nederland al mogelijkheden voor samenwerking aan een “veilige en verantwoorde digitale omgeving”. De Nederlandse Open Universteit is de enige (grote) universiteit die geen gebruik maakt van een digitale leeromgeving van een commercieel tech-bedrijf. Zij hebben op basis van Liferay-software een eigen digitale leeromgeving ontwikkeld (Youlearn) waarbij men zelf controle heeft over de data. InHolland, Hogeschool Zeeland en Zuyd Hogeschool maken gebruik van het niet-commerciële Moodle, waarbij men ook controle heeft over data. Daarnaast zijn er in Europa meer niet-commerciële platforms (bijvoorbeeld Ilias) en hosting partners beschikbaar. Als de rectores gezamenlijk willen werken aan een veilige en verantwoorde digitale leeromgeving dan zijn daar dus al tal van mogelijkheden voor.