Oratie Saskia Brand-Gruwel: leren in een digitale wereld #ou_ow

Vier dimensies van leren leiden tot drie uitdagingen voor het onderwijs, als het gaat om het gebruik van ICT en leren. Zo kunnen digitale vaardigheden beter geïntegreerd binnen het curriculum aan de orde komen.

Vandaag heeft mijn collega Saskia Brand-Gruwel met haar oratie het ambt van hoogleraar aanvaard. Het thema was ‘leren in een digitale wereld’. Hoe kan technologie helpen om het onderwijs vorm te geven, om leren helpen te verbeteren? Onderzoek zou volgens haar moeten helpen onderwijs te versterken.

Wat moet een leerling kennen en kunnen om met technologie te kunnen functioneren in de kennissamenleving?

Internettechnologie kan helpen om zelf kennis te construeren, om betekenis te verlenen aan informatie. Leren is volgens Saskia een multidimensionaal proces dat resulteert in een relatief duurzame verandering in een persoon of personen. Zij focuste zich daarbij op vier dimensies:

1. Karakteristiek van de persoon (wie): motivatie om te leren met ICT (jongeren vinden nieuwe media vanzelfsprekend voor leren, ouderen vinden van niet), voorkennis over ICT (procedurele kennis, o.a. zoekstrategieën, en iteratieve kennis, het weten ‘wat’ en weten waar je naar moet kijken), opvattingen over kennis en leren (bijvoorbeeld niet alles als ‘waar’ beschouwen, maar op waarde schatten), mening over het te leren onderwerp (meningen over een onderwerp beïnvloeden de informatie die je selecteert, blijkt uit onderzoek; confirmation bias).
2. Object (wat): domeinspecifieke kennis en vaardigheden, digitale vaardigheden (instrumentele, structurele en strategische vaardigheden). Informatievaardigheden horen bijvoorbeeld tot structurele informatie. Bij strategische vaardigheden leg je een verband tussen je eigen doelen, je eigen perspectief, en de informatie die je zoekt. Celstec doet vooral onderzoek naar structurele en strategische vaardigheden. De instrumentele vaardigheden worden vaak als bekend verondersteld. Volgens Saskia blijkt dat leerlingen zichzelf vaak overschatten als het gaat om structurele en strategische vaardigheden.
3. Ecologische situatie (waar): mensen leren in informele en formele contexten. Steeds vaker worden leeromgevingen gepersonaliseerd. Er onstaan ook steeds meer leernetwerken waarbinnen mensen leren.
4. Tijd (wanneer): het moment van leren bepaalt mede het leerproces. Kinderen zijn vaak intuïtiever wat betreft instrumentele vaardigheden, maar moeten structurele en strategische vaardigheden nog leren.

Deze vier dimensies bepalen mede drie uitdagingen voor het onderwijs:

• De school. Elke school zou een duidelijke visie moeten hebben op leren in de digitale wereld. Dit zou leidend moeten zijn voor de onderwijspraktijk van de school.
• Het curriculum. Het ontwikkelen van digitale vaardigheden zou plaats moeten vinden via leerlijnen die geïntegreerd zijn in het curriculum. Saskia is er eigenlijk niet voor om deze vaardigheden in een apart vak te onderwijzen. Het gaat namelijk om ’tweede orde-vaardigheden’, die -blijkt uit onderzoek- beter ontwikkeld te worden als ze geïntegreerd ontwikkeld worden. Bovendien leidt dit ook tot betere leerresultaten op het betreffende vakgebied. Door het geïntegreerd ontwikkelen van dergelijk onderwijs vergroot ook de digitale vaardigheden van docenten.
• De didactiek. Saskia haalde hierbij het TPACK-model aan. Zij onderstreepte het belang van de integratie van leerdoelen, didactiek en ICT, binnen de context waar je mee te maken hebt. Best practices blijken vaak sterk contextgebonden te zijn, en afhankelijk van het enthousiasme van de individuele docent.

Tenslotte ging Saskia in op wat dit zou moeten betekenen voor onderwijs. Zij pleitte voor een combinatie van fundamenteel, toepassingsgericht en praktijkgericht onderzoek. De focus van onderzoek ligt vaak op de wijze waarmee leerlingen omgaan met schriftelijk materiaal. Er zou volgens haar meer aandacht moeten zijn voor cognitieve processen bij beeldmateriaal. Er zou bijvoorbeeld ook meer onderzoek gedaan moeten worden naar de relatie tussen kenmerken van de persoon en effectief leren. Hetzelfde geldt voor de omgevingsfactoren, zoals de vormgeving van de leeromgeving, en de relatie tussen didactiek en digitale media: wat is effectief? Tenslotte zou meer onderzoek gedaan moeten worden naar visieontwikkeling.