Online werken aan socialisatie en persoonsvorming: kan het niet of kunnen we het niet?

2 reacties

Gisteren publiceerde het Dagblad van het Noorden een opiniebijdrage van de CvB-voorzitter van Hanzehogeschool Groningen, Henk Pijlman. Pijlman waarschuwt daarin om onderwijs zo veel mogelijk digitaal aan te bieden. Volgens hem verdunnen relaties door louter digitale contacten en moeten we elkaar fysiek zien om socialisatie en persoonsvorming te bevorderen. In deze blogpost vraag ik me echter af of je online niet kan werken aan binding, socialisatie en persoonsvorming, of dat we dat (nog) niet kunnen.

Voorop gesteld: ik ben geen voorstander van volledig online onderwijs, tenzij er goede redenen zijn om daar wel voor te kiezen. Online leren voor allen vergroot de sociale ongelijkheid omdat niet iedereen bijvoorbeeld thuis een geschikte omgeving heeft om online te leren. Een belangrijke reden is ook dat het veel lastiger is om elkaar te ontmoeten, terwijl dit wel heel belangrijk is voor je ontwikkeling. Daar komt bij dat je je kunt afvragen waarom je zou moeten investeren in dure technologie en een andere didactische aanpak als lerenden net zo gemakkelijk fysiek naar school toe kunnen komen. Bovendien heb je te maken met een zeer diverse doelgroep. Bij leerlingen op de basisschool maak je andere keuzes dan bij volwassenen die professionalisering combineren met werk en -dikwijls- gezin.

Henk Pijlman’s bijdrage impliceert echter dat volledig online onderwijs kwalitatief niet gelijkwaardig is aan onderwijs dat voornamelijk fysiek -face-to-face- wordt verzorgd. Pijlman stelt:

  • Het welzijn van lerenden komt onder druk te staan. Lerenden voelen zich onder meer eenzamer en kunnen zich lastiger concentreren en motiveren. Pijlman gaat echter voorbij aan het feit dat lerenden nu gedwongen waren om online te leren. Lerenden mochten ook buiten schooltijd elkaar (eigenlijk) niet opzoeken. Ze waren er ook niet op voorbereid op online leren (ik heb eerder gepleit voor aandacht voor digitale studievaardigheden).
  • Fysieke contact-uren zijn noodzakelijk voor het bevorderen van studievoortgang en het reduceren van drop-out (Pijlman verwijst naar MOOCs). Contacturen bieden o.a. noodzakelijke structuur en helpen relaties te bouwen. We weten echter dat je MOOCs om allerlei redenen niet mag vergelijken met reguliere opleidingen. Uitval bij MOOCs is niet te vergelijken met uitval bij een gewone HBO-opleiding, o.a. omdat de intenties om te participeren in een MOOC anders zijn, en de drempel om deel te nemen en voortijdig te stoppen zeer laag is. Ook weten we dat je het onderwijs online prima kunt structureren. Op ‘relaties’ ga ik nog uitgebreider in.
  • Eerstejaars moeten het studeren nog onder de knie krijgen. Zij moeten leren meer verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leren. Henk Pijlman vreest dat veel eerstejaars zullen uitvallen als zij volledig online onderwijs krijgen. Ik ben het ermee eens dat eerstejaars digitale studievaardigheden moeten ontwikkelen. Dat kan echter, als het moet, ook online. Zie ook: Tips om effectief online te leren en Leer je lerenden effectief te leren met en met behulp leertechnologie (Wijze Lessen).
  • Onderwijs heeft niet alleen een kwalificerende functie, maar richt zich ook op socialisatie en persoonsvorming. Je kun lerenden online kwalificeren, maar voor socialisatie en persoonsvorming heb je toch echt fysiek onderwijs nodig, meent Henk Pijlman.

Ik ben het met Pijlman eens dat fysieke contacten, relaties, het elkaar ontmoeten, persoonlijke interacties, non-verbaal communiceren en dergelijke van groot belang zijn voor leren en ontwikkelen. Dit geldt het sterkst voor eerstejaars. Het is complex om het gebrek aan persoonlijk face-to-face contact online te compenseren.

Maar is het ook onmogelijk?

Verschillende auteurs pleiten al vele jaren voor het besteden van aandacht aan ‘social presence’ (o.a. Salmon en Garisson & Anderson). Karel Kreijns definieert dit fenomeen in zijn recente oratie als volgt: het psychologisch fenomeen waarbij anderen in de elektronische communicatie als levensechte personen worden waargenomen. Je bent dus in staat om je met behulp van leertechnologie sociaal en emotioneel uit te drukken. Lees ook de samenvatting van Judith van Hooijdonk.

Volgens mij hebben we er tot nu toe vooral onvoldoende over nagedacht over hoe we ‘social presence’ kunnen vormgeven. Mogelijk omdat we er altijd van uit zijn gegaan dat we hier toch face-to-face aandacht aan konden besteden. Je ziet ook dat bijvoorbeeld in de competentieset voor leren en lesgeven met ict en in gedragsindicatoren voor leraren van het Ixperium er geen expliciete aandacht wordt geschonken aan hoe je met behulp van ict kunt werken aan socialisatie en persoonsvorming.

We zullen dus binnen opleidingen voor aankomende docenten en bij professionalisering van zittende docenten (zoals de basiskwalificatie onderwijs) ook aandacht moeten besteden aan het bevorderen van ‘social presence’ bij online leren, en aan het bevorderen van digitale studievaardigheden.

Want als er goede redenen zijn om te kiezen voor volledig online leren, dan is het wel mogelijk om dit op een volwaardige manier vorm te geven.

Alvast enkele tips:

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.

Delen

2 reacties

  1. Dag Wilfred,
    Belangrijk onderwerp. Wat ik vermoed wanneer docenten stellen dat het niet/nauwelijks mogelijk is om online contact te leggen, is dat ze nog niet echt de mogelijkheden die er zijn hebben benut. Sterker, ik denk dat de weerstand zo groot is dat ze die wellicht niet willen benutten. Ik begrijp heel goed dat mensen graag hun leerlingen/studenten face to face zien, maar denk dat die voorkeur vooral is ingegeven vanuit hun, nou ja, voorkeur – en niet zozeer vanuit een gedegen vergelijking. Laten we wel wezen: hoe eerlijk is een vergelijking van 20 jaar expertise in fysiek onderwijs met twee maanden online onderwijs – iets waarin ze zelf mogelijk nog beginner zijn?

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *