Mindshifting: (hoe) kunnen we mindsets veranderen?

Met deze titel nam mijn oud-collega en -baas Robert-Jan Simons via een afscheidsrede vandaag afscheid als hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Volgens Robert-Jan hebben veel betrokkenen binnen het onderwijs een 'fixed mindset', terwijl het leren juist gebaat is bij een 'groeimindset'. Wat heeft dat te maken dan te maken met Sinterklaas? En kan dat veranderen?

Robert-Jan Simons ging in zijn afscheidsrede in op metaforen over mindsets en mindshifting.

• De eerste metafoor gaat over Sinterklaas. Wat gebeurt er als een kind niet meer gaat geloven in Sinterklaas? Geloven in Sinterklaas is een complex geheel. Je moet dan ook geloven in cadeaus door de schoorsteen, of in zwarte piet. Het is een complex van kennis, opvattingen, gedragsaspecten ideeën en attitudes.
• Een ander voorbeeld is dat jonge meisjes in Vietnam modieuze mondkapjes gebruiken die moeten voorkomen dat je bruin wordt. Dat is namelijk een teken dat je arm bent. Ook daar zitten dus complexe ideeën aan vast, die verder gaan dan een modieus mondkapje.
• Zo kijken ze in Vietnam ook anders aan tegen roeien. In Vietnam roeien ze met hun voeten, en kijken ze naar de richting waarin ze roeien. Bij ons roeien we met onze handen, en zitten we met de rug in de roeirichting.

Mindsets zijn assumpties, opvattingen en kennisonderdelen die vaak impliciet van aard zijn. Simons onderscheidde in navolging van Carol Dweck een 'groeimindset' (die zich ontwikkelt) en een 'fixed mindset' (niet ontwikkelbaar). Je opvatting over de ontwikkelbaarheid van jezelf en anderen beïnvloedt sterk hoe je je kunt ontwikkelen, en hoe je beïnvloedt dat anderen zich ontwikkelen. Mensen met een groeimindset bereiken betere leerresultaten, en beoordelen minder en ondersteunen anderen meer. Op basis van deze opvatting zijn er ook onderwijshervormingen gestart. Je zou docenten dus moeten leren te geloven dat lerenden altijd kunnen slagen, en dat je geen mislukkingen moet accepteren (maar dat je moet streven naar meesterschap).

Simons concludeerde verder dat mensen kunnen groeien, maar niet onbeperkt. Intelligentie heeft namelijk een vaste en een beïnvloedbare component. Je kunt bijvoorbeeld wel intelligenter worden door veel te lezen (onderzoek Cunningham & Stanovich, 2011). Robert-Jan ging ook in op de reviewstudie van Hattie. Daaruit blijkt dat hoge verwachtingen door docenten ten aanzien van het succes van lerenden van grote invloed is op leerresultaten. Geloof in lerenden, en de kans op studiesucces is groter.

Hij gaf ook aan dat er verschillende mindsets over leren te onderscheiden zijn, die steeds complexer worden en op elkaar voortbouwen. Onderzoek laat bijvoorbeeld ook zien dat veel docenten en studenten een reproductiegerichte mindset hebben, die wordt veroorzaakt door de wijze van beoordelen.

Ook op het gebied van feedback bestaan er mindsets. Bijvoorbeeld dat je feedback geeft na een toets, of juist dat je tijdens het leerproces moet geven. Het gaat er in dat laatste geval om dat je dus feedback geeft ten behoeve van het leren. Helaas blijken docenten in het voortgezet onderwijs weinig feedback te geven op de ontwikkeling van lerenden.

Mindsets kunnen dus veranderen. Kijk naar het voorbeeld van Sinterklaas. Mindsets over roeien kun je vermoedelijk niet veranderen. Mindsets over leren zou je volgens Simons wel moeten willen veranderen. Dat betekent dat docenten vooral over een groeimindset moeten beschikken omdat dit positief van invloed is op de leerresultaten. Ouders zouden daarom moeten willen dat docenten een groeimindset hebben, en naar betekenisgericht leren gaan streven (in plaats van reproductiegericht leren). Simons bekritiseerde daarbij het dominante onderwijssysteem dat doordrenkt is met een fixed mindset, waarbij we Citotoetsen gebruiken om te voorspellen wat leerlingen kunnen bereiken.

Robert-Jan Simons stelde eveneens dat weinig bekend is hoe je mindsets verandert. Daar is weinig onderzoek naar gedaan. Daarbij keerde hij terug naar zijn Sinterklaas-metafoor. Het kost veel tijd om van die mindset afscheid te nemen. Daarbij moeten deelopvattingen één voor één worden afgeleerd. Bepaalde bronnen worden daarbij ook meer geloofd dan anderen (bijvoorbeeld je moeder in plaats van de buurjongen). Als het goed uitkomt, dan is een tijdelijke terugval vaak ook praktijk (vlak voor Sinterklaas weer gaan geloven omdat je dan cadeaus krijgt). Je moet echter meer doen dan oefenen met andere opvattingen. Je moet dus accepteren dat sprake is van een langdurig proces. Je moet dus ook geduld hebben.

Vervolgens illustreerde hij aan de hand van een promotie-onderzoek over het geven van feedback hoe mindsets kunnen veranderen. Docenten zijn tijdens dat onderzoek via een professionaliseringstraject bekwaamd in het geven van feedback. Na een training bleken docenten echter overall minder feedback te geven, terwijl na modelleren en coaching docenten betere feedback gaven. Docenten bleken daar onderling echter behoorlijk tijdens de verschillende fasen van professionalisering in te verschillen. Dat komt deels doordat er docenten zijn die niet willen, die nog niet willen, die niet kunnen of die niet durven. Daarom pleitte Simons voor een combinatie van theorieleren, praktijkleren en leren van feedback. Ook moeten docenten weten wat de waarde is van het geven van feedback. Daar komt bij dat het belangrijk is om te denken in fasen. Eerst moeten mensen willen en durven, daarna moet je dat voorbereiden, doen, en tenslotte onderhouden.

Tenslotte ging Robert-Jan Simons in hoog tempo in op de interventies die je kunt plegen om mindsets te veranderen. Opvallend was dat hij daarbij uitstapjes maakte naar andere vakgebieden, zoals de communicatiewetenschappen. Bij mensen die echt niet willen, moet je bijvoorbeeld de urgentie benadrukken door de boodschap te versimpelen of door je te focussen op het waargenomen eigen belang. Mensen die nog niet willen, kun je over de streep halen door onder meer te wijzen op wetenschappelijk bewijs of door grenspraktijken op te zoeken: mensen met verschillende mindsets iets samen laten doen. Mensen die niet kunnen, help je vooral door het demonstreren van nieuw gedrag (model-leren) of door cognitief afleren van oud gedrag. Het niet durven, wat volgens Robert-Jan vaak wordt onderschat, kun je overwinnen door te oefenen in veilige situaties en het werken aan zelfvertrouwen. Voorbereiden en plannen kun je o.a. faciliteren door ondersteuning hierbij te bieden. De fase van het doen wordt door coaching en feedback onder meer bevorderd. De fase van onderhoud faciliteer je bijvoorbeeld door communities of practice. Collectief leren is namelijk erg belangrijk voor het veranderen van mindshifts.

Meer informatie is te vinden via Visie op leren. Hier verschijnt ook de uitgebreide elektronische versie van zijn bijdrage. En ja: dat is een tip.

Robert-Jan Simons bracht zijn afscheidsrede met humor en anekdotes. Van deze scheidend hoogleraar Didactiek in de Digitale Context had ik verwacht dat hij expliciet op e-learning zou zijn ingegaan. Het toont echter zijn veelzijdigheid dat hij dit niet heeft gedaan. Zijn boodschap is echter ook relevant voor het terrein van technology enhanced learning. Ook op dit terrein, en op het gebied van visies op onderwijs en leren in het algemeen, is sprake van bepaalde mindsets. Deze mindsets zijn ook dikwijls 'fixed', wat leidt tot stammenstrijden en ons vakgebied weinig verder helpt . Zo zijn er nog steeds mensen die niet geloven dat ICT toegevoegde waarde heeft voor leren, om mensen die juist alle heil verwachten van e-learning. Durf daarom te werken aan een 'groeimindset'.