Mijn aarzeling bij het Wikiwijs-plan

Karin Winters blogde gisteren al over Wikiwijs-plan: het initiatief van minister Plasterk waarbij Kennisnet en de Open Universiteit faciliteiten leveren om het vinden, (door)ontwikkelen en gebruiken van open digitale leermiddelen in het onderwijs te stimuleren én te vergemakkelijken.

Ik heb dit plan gelezen, maar vraag me sterk af of dit initiatief een succes wordt. Natuurlijk:

• De doelstellingen zijn nobel; die kun je alleen maar onderstrepen.
• Het momentum is er. Open education is een zeer belangrijke ontwikkeling, ook al gaat dit verder dan open educational resources (zoals D'Arcy Norman deze week terecht schreef). In het hoofdstuk 'Context' wordt dit momentum duidelijk beschreven.
• De initiatiefnemers hebben heel correct uitgebreid gepolderd met tal van 'stakeholders', die zeggen het initiatief te ondersteunen.
• Kennisnet en de Open Universiteit hebben hun sporen in onderwijsland verdiend.
• Men wil aansluiten op bestaande initiatieven (hoewel dit ook nadelen heeft; ik kom daar op terug).
• Men maakt gebruik van open source, open standaarden en een Creative Commons licentie (ook al had ik gekozen voor een licentie die commercieel gebruik uitsluit).

Allemaal prima. Maar toch. Behalve dat ik bij bepaalde aspecten vragen heb (hoe verhoudt Wikiwijs zich tot het reguliere werk van Kennisnet?; wie staat te wachten op een 'referatory' (het opnemen van hyperlinks) als je als docent de beschikking hebt over RSS en social bookmarking tools?), is mijn belangrijkste twijfel de volgende: de manier waarop Wikiwijs het ontwikkelen en gebruiken van open, digitaal leermateriaal wil faciliteren, is m.i. niet effectief. Volgens mij kun je op twee manieren bevorderen dat onderwijsontwikkelaars ontwikkeld digitaal leermateriaal met elkaar delen.

De eerste manier is de 'bottom up aanpak'. Onderwijsontwikkelaars vormen met elkaar een gemeenschap of netwerk. Zij zijn zelf eigenaar van dat netwerk, en zijn op basis van wederkerigheid en vanuit hun intrinsieke motivatie bereid om materiaal met elkaar te delen, feedback te geven en materialen te hergebruiken.

De tweede manier werkt 'top down'. Instituten verlangen van hun medewerkers dat zij de materialen die zij onder werktijd ontwikkelen 'aan de gemeenschap' beschikbaar stellen. Bijvoorbeeld omdat subsidieverstrekkers dit eisen of omdat zij dit doen vanuit hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Wikiwijs hanteert noch het ene, noch het andere model. Men wil wel van en voor docenten zijn, maar de opzet van Wikiwijs (met een stuurgroep, programmamanager, projectleiders, en dergelijke) zal er m.i. toe leiden dat docenten geen gevoel van 'eigenaarschap' zullen hebben bij Wikiwijs. Wikiwijs is van Kennisnet en de Open Universiteit. 

Ook hanteert men geen 'top down'-aanpak. Daarvoor zijn de maatregelen, die men kan en zal hanteren, te vrijblijvend. Lees bijvoorbeeld maar eens de paragraaf over risicobeheersing op pagina 60. Men richt zich vooral op communiceren, ondersteunen en masseren. Het is aan de ministeries of zij subsidievoorwaarden stellen m.b.t. het delen van content.

Ik ben bang dat onderwijsinstellingen niet uit zichzelf leermiddelen gaan delen, al hoop ik dat wel van harte. Neem het groene onderwijs. Al vele jaren heeft men geïnvesteerd in het ontwikkelen van educatieve content. Via een abonnementsstructuur kan deze content bij het Ontwikkelcentrum worden gebruikt. Ik vermoed dat een deel van deze content ook voor niet-groene instellingen geschikt zal zijn. Zullen deze leermiddelen nu als open educational resources via Wikiwijs beschikbaar komen? Het ministerie van Landbouw zal dit niet gaan afdwingen omdat instellingen autonoom zijn, en omdat men -verwacht ik- door OC&W-gefinancierde instellingen geen cadeaus wil geven (stammenstrijd tussen ministeries).

Een vergelijkbare situatie geldt voor het Consortium Beroepsonderwijs. Krijgen niet-leden van dit consortium nu ook via Wikiwijs de beschikking over de content van dit consortium, waar de leden van het Consortium tot nu toe voor betaald hebben? Wil OC&W dit afdwingen gezien de autonomie van instellingen? De in het plan beschreven aanwezige consensus bij besturenraden helpt daar ook niets aan (zij kunnen hun leden ook niet verplichten). En Wikiwijs betaalt niet voor het ontwikkelen van leermateriaal (al vraag ik me af wat men onder "in beginsel" verstaat). 

Ik hoop dat Wikiwijs een succes wordt, maar ik heb mijn twijfels. Voor een 'bottom up'-aanpak is men te 'top down'-georganiseerd waardoor geen 'eigenaarschap' zal ontstaan. En voor een 'top down'-aanpak beschikt de organisatie over onvoldoende mogelijkheden om open content delen 'af te dwingen'.

Tenslotte: ik hoop nog steeds ook op initiatieven om te experimenteren met 'ontwrichtende innovaties' in het Nederlandse onderwijs. Wikiwijs is dat niet. Daarvoor sluit men te zeer aan op bestaande initiatieven. Voor draagvlak is dat prima, voor transformatie van het onderwijs niet.