Mensen houden niet van nadenken. Wat betekent dat voor leren en ontwikkelen en onderwijs?

Uit een grootschalig internationaal onderzoek blijkt dat mensen over het algemeen een hekel hebben aan nadenken. Deze opvallende constatering kan volgens Erik Ofgang gevolgen hebben voor het onderwijs (en ook voor leren en ontwikkelen).

Het onderzoek, gepubliceerd in Psychological Bulletin, analyseerde gegevens uit 170 eerdere studies over motivatie. Met duizenden deelnemers uit verschillende culturen kwam men tot een duidelijke conclusie: mentale inspanning voelt voor de meeste mensen onaangenaam, ongeacht het soort taak, opleidingsniveau of woonplaats.

Erik Bijleveld, psycholoog en professor aan de Radboud Universiteit, licht toe dat deze studie voortkomt uit een langlopend debat binnen de psychologie. In Ofgang’s artikel stelt hij dat we weten dat mensen mentale inspanning vermijden als ze kunnen. Tegelijkertijd gaan psychologen ervan uit dat mensen gemakkelijk verbanden kunnen leggen tussen mentale inspanning en beloningen, bijvoorbeeld door beloningen op school.

De onderzoekers waren verbaasd door de sterkte van de afkeer van nadenken. Zelfs bij taken met spelelementen of feedback vonden mensen mentale inspanning nog steeds vervelend. Dit gold ook voor hoogopgeleiden, die waarschijnlijk vaak beloond zijn voor hun denkwerk.

Wat betekent dit nu voor docenten? Louise David, mede-auteur van de studie, geeft in deze bijdrage enkele praktische tips:

1. Maak een gestructureerde leeromgeving waarin uitdagende taken worden afgewisseld met begeleide oefening en duidelijke instructies.
2. Gebruik spelelementen in de les en probeer lerenden meer te betrekken bij de lesstof.
3. Geef opdrachten die betekenis, verantwoordelijkheid en feedback bieden.
4. Beloon de inspanning van lerenden, niet alleen de resultaten.

David benadrukt dat leren niet altijd leuk hoeft te zijn. Door de inspanning van lerenden te erkennen, kunnen docenten een positievere kijk op denkwerk stimuleren.

Het is volgens Ofgang goed om te onthouden dat de afkeer van moeilijke taken niet uniek is voor lerenden of docenten. Bijleveld vergelijkt het met vermoeidheid tijdens het sporten: het kan een teken zijn dat je vooruitgang boekt. Hij noemt ook het ‘IKEA-effect’: hoe meer moeite mensen in iets steken, hoe meer waarde ze eraan hechten.

Bijleveld stelt dat de onaangenaamheid van mentale inspanning mensen kan helpen ontdekken wat ze belangrijk vinden (een soort kompas dat richting geeft).

Mijn opmerking

De tips in dit artikel zijn eigenlijk gebaseerd op bekende didactische principes. Ook is al vaker betoogd dat leren niet leuk hoeft te zijn, maar -als het kan- wel betekenisvol. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat de onderzoekers niet echt originele ideeën hebben kunnen bedenken om de weerstand tegen mentale inspanningen het hoofd te kunnen bieden, maar vooral tips hebben gegeven die passen bij hun visie op leren.  Ik heb Claude 3.5 Sonnet overigens ook gevraagd om tips te formuleren hoe hiermee als docent/opleider om te gaan:

• Maak denkwerk relevant en tastbaar. Koppel abstracte concepten aan concrete, praktische toepassingen in het werkveld. Laat zien hoe bepaalde denkvaardigheden direct bijdragen aan betere prestaties op de werkvloer. Voor mbo-studenten kun je bijvoorbeeld casussen uit het bedrijfsleven gebruiken, terwijl je voor volwassen lerenden hun eigen werkervaringen als uitgangspunt neemt.
• Gebruik micro-learning. Deel complexe leertaken op in kleinere, behapbare stukken. Dit vermindert de cognitieve belasting en maakt het denkproces minder overweldigend. Je kunt hiervoor korte video’s, quizzen of opdrachten van 5-10 minuten gebruiken, die lerenden op hun eigen tempo kunnen doorlopen.
• Stimuleer metacognitie met AI-ondersteuning. Laat lerenden reflecteren op hun eigen denkprocessen met behulp van AI-tools. Een chatbot kan bijvoorbeeld gerichte vragen stellen over hoe ze een probleem hebben aangepakt, waardoor ze bewuster worden van hun denkstappen. Dit maakt het nadenken zelf tot onderwerp van studie, wat de weerstand kan verminderen.
• Creëer een ‘denk-community’. Organiseer regelmatige groepssessies waarin lerenden samen nadenken over uitdagende vraagstukken. Dit kan fysiek of online. Door de sociale component wordt het denkwerk minder individueel belastend en kan het zelfs leuk worden. Gebruik hierbij methoden als ‘design thinking’ of ‘peer instruction’ om het proces te structureren.
• Integreer beweging in het leerproces. Onderzoek toont aan dat fysieke activiteit de hersenfunctie verbetert. Ontwerp leertaken waarbij lerenden moeten bewegen, bijvoorbeeld door informatie fysiek te ordenen of door al lopend te brainstormen. Voor online leren kun je korte beweegpauzes inlassen of opdrachten geven die lerenden uit hun stoel krijgen.