De laatste tijd besteed ik veel aandacht aan een technologische trend , die steeds meer impact lijkt te krijgen op ons bestaan: robotisering. Het cliché dat deze ontwikkeling kansen en risico’s met zich mee brengt, klopt ook nu weer als een zwerende vinger. Op tal van terreinen zijn daarom maatregelen nodig om de ‘sociale kwestie 2.0’ tegen te gaan.
Want er kleven nogal wat nadelen en risico’s aan robotisering. Eén daarvan heeft te maken met veiligheid. Het risico op het hacken van systemen neemt toe, en de gevolgen voor de veiligheid van mensen worden ernstiger. Denk aan de verkeersveiligheid. Wat zou er gebeuren als het systeem dat seinen en wissels regelt, wordt gehackt? Een ander risico heeft te maken met privacy. Wat als de vele aan elkaar gekoppelde data leiden tot misinterpretaties?
Een derde nadeel heeft te maken met de concentratie van kapitaal. Tijdens mijn vakantie las ik een artikel waarin werd beschreven dat het geld dat we vroeger besteden aan hotels, winkels, en taxibedrijven toen -grotendeels- terugsluisde naar de lokale gemeenschap. Nu profiteren vooral enkele bedrijven zoals Airbnb, Amazon en Uber van het geld dat we besteden aan hotelboekingen, boeken, elektronica en taxi’s.
Een vierde belangrijke nadeel is een nieuwe vorm van ‘proletarisering’. Afgelopen zaterdag herintroduceerde de Franse techniekfilosoof Bernard Stiegler deze oorspronkelijk van Adam Smith afkomstige term (die vervolgens vooral door Karl Marx is gebruikt) in een niet vrij toegankelijk interview in Trouw. Nieuwe technologieën -zoals kunstmatige intelligentie, maar ook sociale media- leiden volgens Stiegler tot een verlies aan kennis, tot vervanging van arbeid door kapitaal, tot ongeremd consumeren en tot aantasting van de sociale structuur waarin we zijn opgevoed . Hij vergelijkt techniek daarbij met een medicijn:
ze werkt goed tenzij je er een overdosis van neemt, dan kun je er ziek van worden.
Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw zijn we volgens Stiegler van een investeringseconomie getransformeerd in een speculatie-economie (dit wordt ook ‘casinokapitalisme’ genoemd). Volgens de Franse techniekfilosoof zijn de grenzen van dit systeem echter bereikt.
Een deel van de mensen valt namelijk buiten de boot, en accepteert dit niet langer. Zij zoeken op andere manieren naar het bereiken van idealen. Stiegler wijt zelfs de populariteit van het moslim fundamentalisme onder veel jongeren in Europese voorsteden hier aan. Zij merken vooral de gevolgen van robotisering. Het is het werk dat deze jongeren kunnen uitvoeren, dat dankzij robotisering verdwijnt. Hierdoor zullen sociale spanningen alleen maar toenemen, meent Stiegler.
Hij stelt daarom voor een aantal maatregelen te treffen. Daarbij pleit hij niet voor invoering van een basisloon, dat hij een “overheidsaalmoes” noemt. Stiegler sluit daarbij aan bij de Zwitserse Groenen die gepleit hebben tegen het referendum voor een basisinkomen uit angst voor lagere lonen (waardoor deeltijdarbeid niet mogelijk is) en verzwakking van sociale zekerheid.
Stiegler meent wel dat herverdeling van rijkdom noodzakelijk is. Dat kan via een ‘contributieve economie’. In gemeenschappen ontwikkelen groepen mensen bijvoorbeeld innovatieve technologische toepassingen. De opbrengsten worden onder de deelnemers verdeeld. Stiegler gaat hiermee experimenteren in negen gemeenschappen rond Parijs. Deze gemeenschappen zouden hun “troeven” vervolgens gaan uitspelen op internationaal vlak (“glokalisering”).
Verder wordt ontwikkelde software gratis online gedeeld zodat individuele en collectieve kennis wordt gedeeld.
Ook zouden mensen aangesloten moeten zijn bij initiatieven zoals het Franse kunstenaarsstatuut. Een kunstenaar, maar bijvoorbeeld ook een decorbouwer, krijgt daarbij de status van werknemer. Als je even niet werkt, ontvang je vanuit dat statuut een uitkering. Een dergelijk initiatief draagt bij tot herverdeling van arbeid.
Verder zouden ‘capabilities’ -kennis- van mensen veilig gesteld moeten worden en verbonden moeten worden met de omgeving en de mensen om je heen. Kennis -of beter: bekwaamheden- zou bij moeten dragen aan geluk en aan zingeving. Volgens Stiegler kan kennis niet worden becijferd via algoritmes, en is zij open voor interpretatie en daardoor “in hoge mate particulier”. Dergelijke kennis biedt ook ruimte voor diversiteit.
Stiegler’s ideeën voor herverdeling van rijkdom en met name voor ontwikkeling van ‘capabilities’ zijn in dit krantenartikel niet erg concreet uitgewerkt. Al kan ik me bijvoorbeeld wel een beeld vormen van de experimenten met de gemeenschappen. Tegelijkertijd slaat hij m.i. de spijker op zijn kop met zijn pleidooi voor herverdeling van rijkdom, zijn vergelijking met techniek als medicijn en zijn waarschuwing voor toenemende sociale spanningen als gevolg van robotisering.
De industrialisatie leidde meer dan 150 jaar geleden onder meer tot armoede, kinderarbeid en werkloosheid. Op een gegeven moment realiseerden degenen die het wel goed hadden dat deze ‘sociale kwestie‘ zich tegen hen zou keren. Wat dat betreft hebben we nu te maken met een ‘sociale kwestie 2.0’, als gevolg van robotisering, die alleen maar heftiger zal worden als niets gebeurd.
Ik zie bijvoorbeeld mogelijkheden voor een ‘contributieve economie’. Denk daarbij aan de oprichting van lokale ‘Cool Blue’-achtige winkels. Je koopt online tal van producten tegen een redelijke prijs. De producten worden thuisbezorgd, bij een ophaalpunt of in een winkel. De producten worden geleverd door een lokale leverancier, en de omzet komt ook terecht in de lokale gemeenschap. De consument heeft dan veel keuze, veel gemak bij het kopen en betaalt een redelijke prijs.
Verder denk ik dat investeringen in dienstverlening noodzakelijk zijn. Een mooi voorbeeld vind ik de fietsenstalling onder Plein 44 in Nijmegen. Open tussen 8 en 5 uur, gratis en bewaakt. Innovatieve technologieën, sociale innovaties en investeringen in menskracht zijn noodzakelijk om de ‘sociale kwestie 2.0’ als gevolg van robotisering te bestrijden.
This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.
Geef een reactie