Veel mensen zijn terughoudend om deel te nemen aan online leren/e-learning/digitaal leren omdat zij het sociale contact of de ‘persoonlijke component’ missen. En dat terwijl de ‘C’ van ‘ICT’ toch echt voor ‘Communicatie’ staat. Volgens mij zijn er drie oorzaken waarom online leren vaak als onpersoonlijk wordt beschouwd, zelfs als interactie onderdeel is van het learning design.
Mijn drijfveer om me vanaf eind 1995 te storten op technology enhanced learning vloeit voort uit de mogelijkheden om mensen ongeacht tijd en plaats met elkaar in contact te brengen en met elkaar te laten communiceren. Leren is immers niet alleen een cognitief, maar ook een sociaal proces waarbij de lerende interacteert met de sociale en maatschappelijke omgeving. In eerste instantie verliep online communicatie vooral via email, waar ik aanvankelijk erg enthousiast over was. Anno 2018 hebben we zelfs veel meer mogelijkheden om synchroon en asynchroon met elkaar online te communiceren (videobellen, messaging, chat, bloggen, berichten publiceren met reacties, fora, enzovoorts).
Ondanks deze toegenomen communicatiemogelijkheden krijg ik regelmatig de reactie van mensen die online communicatie als ‘minder persoonlijk’ ervaren. Dit heeft m.i. een aantal potentiële oorzaken.
In de eerste plaats komt dat mogelijk door onze perceptie van wat ‘persoonlijk’ is. Veel mensen zijn niet opgegroeid met online communiceren. Zij hebben geleerd dat je elkaar pas echt ‘de waarheid’ zegt als je elkaar persoonlijk in de ogen kunt kijken.
Een tweede mogelijke oorzaak is dat een beeldscherm bijdraagt aan wat Michael Moore in 1997 heeft omschreven als ‘transactional distance’. Dit is de cognitieve en psychologische afstand die tussen personen ontstaat door de fysieke afstand. Het zou best wel eens kunnen zijn dat niet alleen de fysieke afstand maar ook het ‘beeldscherm’ zelf bijdraagt aan de ‘transactional distance’. Je kunt deze afstand weliswaar verkleinen door tijdgebonden -synchroon- met elkaar te communiceren. Toch belemmert een beeldscherm altijd de fysieke nabijheid en wellicht ook het vermogen van lerenden om zich sociaal en emotioneel uit te drukken.
Een derde mogelijk oorzaak heeft te maken met de grotere complexiteit van online communiceren. Bij synchroon online leren stoort het bijvoorbeeld veel meer dat je elkaar in de reden valt dan bij een face-to-face gesprek. Bij een face-to-face gesprek kun je ook beter gebruik maken van non-verbale aanwijzingen (‘cues’). Bij online communiceren moet je die aanwijzingen vooral meer expliciet uiten. Denk aan het aankondigen dat je iets wilt zeggen. Bij een face-to-face gesprek meng je je meteen in het gesprek. Als je dat online doet, wordt de conversatie een chaos. Je hebt meer spelregels nodig -en stabiele en betrouwbare technologie- om synchroon online communiceren soepel te laten verlopen. Dat vergroot de complexiteit.
Een andere voorbeeld van de grotere complexiteit blijkt uit twee interessante bijdragen die Jeroen Bottema de afgelopen week heeft geschreven over online asynchrone discussievormen (hier en hier). Deze manier van communiceren heeft wel degelijk voordelen zoals de mogelijkheid voor studenten om na te denken over en te reflecteren op eigen ideeën en standpunten, of om gedegen feedback te geven op bijdragen van anderen. Schrijven bevordert immers het herstructureren van gedachten).
Om diepgaand leren mogelijk te maken hebben lerenden volgens onderzoek echter ook een gedeelde focus nodig. Bij de discussie die via ‘draden’ verloopt, is het lastig die focus vast te houden. Het vraagt ook om veel inspanningen en om vormen van coördinatie. Discussies die zich in verschillende draden afspelen belemmeren ook het maken van een synthese van meerdere ideeën waardoor de uitwisseling van ideeën en standpunten oppervlakkig blijft. Kwalitatief goede asynchrone discussies zijn afhankelijk van verschillende factoren zoals goede instructies, spelregels en moderatie. Dit vergroot eveneens de complexiteit ten opzichte van face-to-face converseren. Veel technologieën voor asynchroon discussiëren hebben ook onvoldoende mogelijkheden om goede discussies te faciliteren (denk aan mogelijkheden voor het geleidelijk afbouwen van begeleiding).
De oorzaak van ‘perceptie’ kan wellicht door tijd weggenomen worden. Naarmate meer mensen gewend zijn om vaak online te communiceren, zal de perceptie van wat ‘persoonlijk’ is wellicht veranderen. De ‘transactional distance’ kan wellicht overbrugd worden met technologieën die maken dat we meer nabijheid ervaren. Ik denk aan hologramtechnologie, maar wellicht kan dit ook met betere beeldschermen en verbindingen zonder haperingen. Technologische innovaties kunnen wellicht ook oorzaak drie helpen wegnemen.
Desalniettemin verwacht ik niet dat online asynchroon communiceren ooit net zo ‘natuurlijk’ plaats zal vinden dan face-to-face communiceren. Het vergt inspanningen, regels en afspraken. Dit type leeractiviteiten kun je dan ook het beste inzetten als sprake is van een duidelijke educatieve toegevoegde waarde (verdiepend leren). Synchrone interacties met kleine groepen zijn eenvoudiger te organiseren. Synchrone interacties met grotere groepen vragen weer om een goed doordacht ontwerp en goede technologie.
This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.
Geef een reactie