Is ‘disruptive innovation’ een mythe?

Is het concept 'disruptive innovation' een mythe? Het kan in elk geval geen kwaad het eens kritisch tegen het licht te houden, met name als het gaat om de impact op onderwijs, opleiden en leren.

Audrey Watters heeft een kritisch artikel geschreven over het concept van 'disruptive innovation' dat ik pleeg te vertalen als 'ontwrichtende innovatie'. Dit concept is ontwikkeld door Harvard-professor Clayton Christensen naar wie inmiddels een instituut is vernoemd.

Watters probeert echter duidelijk te maken dat disruptive innovation een mythe is. Een mythe is volgens haar cultuurgebonden 'heilig' verhaal dat als onweerlegbaar waar wordt beschouwd (maar dat niet is). Een mythe is dus geen leugen.

Watters beschrijft hoe het etiket 'disruptive innovation' heel snel wordt geplakt op -met name- nieuwe technologieën. Zo zou nieuwe technologie het einde betekenen van industrieën als de muziek of film. Volgens haar impliceert het concept van ontwrichtende innovatie een scenario van ondergang, transformatie en paradijs. Zij geeft daarbij aan dat een groot deel van de Amerikaanse bevolking altijd al gevoelig is voor onvermijdelijkheid en het einde der tijden. Volgens Audrey Watters valt het echter reuze mee met het 'einde' van industrieën en branches als gevolg van ICT.

Zij stelt dat dat het Clayton Christensen Institute inmiddels ook genuanceerder is gaan denken over ontwrichtende innovatie in het onderwijs. Zij spreken nu over hybride innovatie, waarbij sprake is van een combinatie van 'oud' en 'nieuw'. Eén van de redenen voor dit nieuwe inzicht zou zijn dat het onderwijs weinig gelegenheid heeft om zich te richten op 'non-consumers'.

Watters bekritiseert voorspellende waarde van dergelijke instituten. Zij laat zien dat het Clayton Christensen Institute vooral ook een politieke agenda heeft op het gebied van privatisering van het onderwijs.

Ik vind het belangrijk om je daar inderdaad bewust van te zijn. Trendrapporten hebben bijvoorbeeld dikwijls een trendsettende rol, in plaats van een beschrijvende rol. In mijn boek over e-learning trends en ontwikkelingen ga ik daar ook op in. Het is bovendien heel lastig om trends te voorspellen omdat trends en ontwikkelingen door tal van factoren worden beïnvloed en dikwijls trager verlopen dan gedacht (zeker in het onderwijs). Verder hebben auteurs van trendrapporten dikwijls een bepaalde agenda. Daarnaast deel ik haar kritiek dat etiketten vaak te snel ergens worden opgeplakt.

Toch vraag ik me af of Watters Clayton Christensen cs voldoende recht doet. Het is een tijd geleden dat ik het boek 'Disruptive Class' heb gelezen. Maar wat ik me niet kan herinneren is dat Christensen cs daarin het 'einde van het onderwijs zoals we dat kennen' voorspellen. Zij wijzen wel op tekortkomingen van het bestaande onderwijs, en geven aan hoe technologie bij kan dragen aan innovatie (zonder overigens oog te hebben voor didactiek).

De naam 'disruptive innovation' is wellicht verkeerd gekozen, want deze vernieuwing impliceert niet altijd het 'einde' van een bestaande industrie of technologie. De auto heeft de trein bijvoorbeeld als vervoersmiddel niet verdrongen. We zijn wel meer gaan reizen, en andere doelgroepen zijn gaan reizen. Als het gaat om leren zie je m.i. dat internettechnologie vooral de mogelijkheden voor zelfgestuurd leren heeft versterkt. We kunnen veel gemakkelijker leren in netwerken, massa's informatie cureren en verwerken. Ook zijn we in staat om meer krachtige leerarrangementen te helpen vormgeven (denk alleen al aan de mogelijkheden voor formatief toetsen). Wat betreft flexibilisering en personalisering is volgens mij nog veel werk aan de winkel.

In elk geval schudden 'ontwrichtende innovaties' de boel wel flink op. En daar zullen ze in de wereld van media en muziek het zeker eens mee zijn, als het gaat om internettechnologie. Of dat binnen het onderwijs ook het geval zal zijn, zullen we zien. Ooit.