ICT kan effectief zijn voor onderwijs, maar…. #ictwerkt

Vandaag organiseerden Kennisnet en de NRO de Onderzoeksconferentie 2016. Tijdens deze onderzoeksconferentie presenteerden wetenschappers resultaten uit onderzoek naar ICT in het onderwijs. Ik was niet in de gelegenheid om deze conferentie bij te wonen. Daarom ben ik blij met enkele bronnen. Deze bronnen leiden niet tot zwart-wit conclusies. Duidelijk is wel dat het gebruik van leertechnologie bij kan dragen aan effectief leren. Maar je kunt de plank ook flink misslaan.

Docent Dennis de Vink heeft een live blog bijgehouden. Van tal van korte bijdragen heeft Dennis opvallende conclusies genoteerd. Bijvoorbeeld:

• Ton de Jong van de Universiteit Twente noemde onderzoekend leren als voorbeeld van actief leren. Dit is opvallend omdat de effectiviteit van “onderzoekend leren” wel eens wordt betwist (te vroeg geïntroduceerd), terwijl dat voor “actief leren” niet het geval is. Ton doet onderzoek naar de toepassing hiervan binnen natuurwetenschappelijk onderwijs, zoals het op afstand real-time uitvoeren van experimenten. Lerenden leren effectief bij onderzoekend leren als zij structuur aangereikt krijgen.
• Volgens Antoine van den Beemt zijn docenten veelal onbewust ICT-onbekwaam. Het gebruik van ICT staat vaak los van leerdoelen en een onderwijsvisie.
• Adaptieve digitale leermaterialen blijken soms wel, soms niet effectief te zijn. Het gaat om de kwaliteit van het adaptieve leermateriaal. Zo ontbreekt het wel eens aan uitdagende opdrachten voor ouderejaars. Ook gaan lerenden niet uit zichzelf oefenen. Belangrijk lijkt te zijn dat docenten op basis van de resultaten differentiëren. Op het gebied van feedback valt vaak nog wat te verbeteren.
  Bij adaptieve leermaterialen draait het onder meer om de wijze waarop vorderingen worden gemeten, en de regelmaat waarmee ermee wordt gewerkt. Met name de betere lerenden hebben de grootste voordelen bij adaptieve opdrachten, onder meer omdat zij meer aandacht krijgen van adaptieve programma’s dan in een face-to-face klas.
• Een grote groep leerlingen is gemakkelijk af te leiden en heeft baat bij digitale visuele prentenboeken.
• Oefensoftware op het gebied van leren lezen lijkt bij te dragen aan beter technisch lezen.
• Volgens Liesbeth Kester waarderen leerlingen autonomie. Het leidt echter niet tot effectief leren. Besluit per opdracht of periode van ontwikkeling wat een lerende aan autonomie nodig heeft. Besteed daarbij vooral aandacht aan feedback, en adviseer bij het maken van keuzes bij te maken opdrachten en oefeningen. Lerenden kiezen vaak onderwerpen die hen aanspreken, en niet onderwerpen waarvan zij wat leren.
• Bij het effectief werken met een elektronisch portfolio lijken ondersteuning gericht op motivatie en begeleiding (o.a. just-in-time feedback) voorwaarden van succes te zijn.
• Docenten zullen ook aan ‘deliberate practice’ moeten doen. Als zij te veel moeten innoveren, dan ontbreekt de houvast.
• Een belangrijk voordeel van adaptief toetsen, is dat lerenden meer op hun eigen niveau worden getoetst. Een didactisch nadeel is dat een lerende na een slechte start zichzelf moeilijk kan herstellen. Ook is nog onbekend of we hetzelfde kunnen meten met digitale toetsen vs papieren toetsen.
• Docenten kijken bij het gebruik van ICT in het onderwijs weinig naar onderzoek, maar vooral naar de eigen ervaringen.

Kennisnet heeft zelf de brochure Wat werkt wel, wat werkt niet – ict in het onderwijs beschikbaar gemaakt. Hierin vind je vraaggesprekken met onderzoekers, zoals het gesprek met Liesbeth Kester (waar ik onlangs over schreef).

Neuropsycholoog Margriet Sitskoorn pleit in deze uitgave bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van de prefrontale cortex door kinderen. Daarmee zouden kinderen zich het beste voorbereiden op het leven in een ‘VUCA-wereld’. De prefrontale cortex zorgt namelijk voor balans tussen behoeften op korte en lange termijn. Via Enrichment, Focus, Fixed sleep pattern, Excercise, Connect en Time (tijd investeren) werk je hier aan. Dus onder meer middels tien minuten siësta’s en sporten.

Het voorwoord van Alfons ten Brummelhuis bevat al interessante opmerkingen, zoals:

Alleen bij goed, gericht en gedoseerd gebruik zijn positieve opbrengsten
van ict te verwachten.

En:

We weten namelijk dat bij onoordeelkundig gebruik van ict de prestaties van leerlingen achteruit kunnen gaan. Bijvoorbeeld bij overmatig gebruik. Dan geldt het principe: overdaad schaadt. Negatieve effecten zijn er ook wanneer leraren ruimte geven aan toepassingen die de aandacht van leerlingen voor schoolwerk afleiden.

Volgens Alfons blijft het effectief gebruiken van ICT ook de komende jaren een zoektocht.

Ik heb overigens de indruk dat Alfons ten Brummelhuis hierbij vooral het primair en voortgezet onderwijs voor ogen heeft. Als je deze conclusies immers doortrekt naar andere onderwijssoorten, dan zou volledig online leren immers nooit effectief kunnen zijn omdat geen sprake is van een “gedoseerd gebruik” (er vanuit gaande dat Alfons een hoge dosis schadelijk vindt). Dit is niet het geval. Wat wel het geval is, is dat de context waarin leren plaats vindt sterk van invloed is op de effectiviteit ervan. Wat in de ene onderwijssector werkt, wat bij de ene doelgroep effectief is, hoeft nog niet in een andere context te werken. Ook wat dat betreft is er geen sprake van een ‘zwart-wit’-situatie.

De Kennisnet-brochure kent overigens een hoge informatie dichtheid, maar is m.i. de moeite van het lezen waard.

Tenslotte: de NRO heeft vragen en antwoorden over de effectiviteit van onderwijsinterventies toegankelijk gemaakt. Een mooi initiatief. Volgens mij leiden antwoorden op vragen, echter ook tot vervolgvragen. Maar zo zit de wereld nu eenmaal in elkaar.

Al met al moest ik vandaag ook weer denken aan de volgende uitspraak van John Hattie:

the medium of instruction does not matter; it is how it is used to support instruction and facilitate learning that affects outcomes. (Hattie, 2009, p. 233)

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.