Kennisnet is een organisatie die normaliter altijd de kansen en mogelijkheden van digitalisering voor het onderwijs belicht. In ‘Waarden wegen. Een ethisch perspectief op digitalisering in het onderwijs‘ gaan Remco Pijpers, Erwin Bomas, Lotte Dondorp en Jasper Ligthart van Kennisnet echter vooral in op de bijwerkingen van digitalisering, die steeds meer worden gevoeld. Zij kijken daarbij naar verschillende vraagstukken. De gevolgen van de sterke positie van grote tech-bedrijven met hun ‘gratis’ diensten binnen het onderwijs is er maar één van.
Digitalisering zou volgens de auteurs minder vanuit ICT en meer vanuit waarden moeten worden gestuurd. Ethiek is daarbij een sturingsmiddel. Bestuurders, schoolleiders, ICT-coördinatoren en docenten krijgen hier mee te maken. Ethiek zou gebruikt moeten worden “om technologie zo goed mogelijk te ontwikkelen en in te bedden” in het onderwijs.
De auteur presenteren in deze uitgave drie cases. Verder gaan zijn in op het belang van ethiek bij digitalisering, belichten zij belangrijke ethische thema’s en pleiten zij ervoor digitalisering vanuit waarden te sturen. Voorbeelden van ethische thema’s zijn het belang van betekenisvol contact, de impact op de professionele autonomie van de docent, de gevolgen voor inclusiviteit, vooroordelen in algoritmes en de mogelijke gevolgen van digitale monitoring. Zie ook Pedro’s samenvatting.
Zij stellen bijvoorbeeld dat digitalisering de professionele autonomie van docenten kan verminderen en vergroten. Je kunt bijvoorbeeld meer handelingsvrijheid ervaren door ondersteuning van technologie. Maar je autonomie kan ook worden verkleind als de technologie beslissingen voor jou neemt of als je niet begrijpt op basis van welke afwegingen een systeem interventies pleegt.
Het mooie van deze uitgave is dat de auteurs ook een ‘Ethiek-kompas’ gebruiken. Dat is een stappenplan waarmee je een ethisch vraagstuk in beeld kunt krijgen:
Stap 1: Benoem de belangrijkste waarden.
Stap 2: Formuleer de ethische vraag.
Stap 3: Verzamel de eerste reacties.
Stap 4: Formuleer argumenten voor en tegen
Stap 5: Weeg de argumenten
Stap 6: Formuleer het antwoord
Stap 7: Evalueer
Ik vind het een hele goede zaak dat Kennisnet expliciet aandacht vraagt voor de mogelijk negatieve effecten van digitalisering. Zij bieden ook handreikingen voor onderwijsinstellingen voor het maken van afwegingen.
Deze uitgave sluit m.i. ook goed aan bij de keynote van Christien Bok tijdens de laatste editie van de Onderwijsdagen en bij het pleidooi van (bijna) alle rectores van Nederlandse universiteiten om als onderwijs niet te afhankelijk te worden van Amerikaanse technologiebedrijven. Deze universitair bestuurders pleitten voor bezinning ook vraagstukken als het verlies van controle over data en het strijdig zijn van de visie en praktijk van de tech-bedrijven met de publieke waarden van ons onderwijs. In ‘Innovating Pedagogy’ lezen we ook dat onderwijsinstellingen in toenemende mate beleid moeten ontwikkelen op het gebied van ethisch verantwoord handelen, dat zij hier en actie op moeten ondernemen. Tijdens de laatste OEB was ‘ethiek’ ook één van de belangrijkste thema’s.
Steven Verjans en ik hebben onlangs voor de Open Universiteit een certified professional course over ‘Blended learning als onderwijsinnovatie’ ontwikkeld. Het onderwerp ‘Ethische aspecten’ is een belangrijk thema binnen deze cursus. Deelnemers aan de cursus gebruiken literatuur een een checklist voor het geven van een advies aan bestuurders over de aanschaf van een nieuwe technologie.
Digitalisering biedt tal van mogelijkheden voor leren, opleiden en onderwijs. We kunnen deze mogelijkheden benutten als we de negatieve effecten van digitalisering kunnen voorkomen en bestrijden. Dat doen we onder meer door vanuit een ethisch perspectief naar nieuwe technologieën te kijken.
This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.
Geef een reactie