Handvaten voor online onderwijs

Wat zijn de tien belangrijkste zaken bij online leren? In deze blogpost reflecteer ik op  een kort en bondige bijdrage over dit onderwerp.

Volgens Barbara Popp kun je tien ‘best practices’ en tips formuleren die docenten kunnen toepassen bij kwalitatief goed online onderwijs.

1. Ontwikkel een sterke ‘classroom presence’. Popp doelt hierbij op het voorkomen van ‘eenzaam leren’ door middel van communicatie. Laat zien dat je aanwezig bent door vragen te stellen, en mededelingen te doen. Bevorder onderlinge kennismaking. Bovendien kunnen online discussies leerzaam zijn. In feite heeft Popp het hierbij over ‘social presence’. Dit is inderdaad belangrijk. Je moet er echter ook voor waken om niet te overdrijven. Met name volwassenen willen doelgericht leren, functioneel communiceren (ten dienste van het leren), en willen niet overdonderd worden met veel notificaties. Desalniettemin is dit een belangrijk punt. Geef ook richting lerenden aan dat ‘social presence’ belangrijk is voor de motivatie.
2. Bevorder inhoudelijke onderlinge feedback van lerende. Moedig aan dat lerenden op elkaar reageren. Het gaat om de dialoog als leeractiviteit. Discussiebijdragen kunnen anders al snel worden opgevat als berichten voor de docent. Bovendien is het voor een docent onmogelijk om overal op te reageren. Dit is inderdaad belangrijk. Ook omdat je van het geven van feedback zo veel leert.
3. Stel regelmatig vragen (om te monitoren wat lerenden leren) en geef regelmatig feedback op de voortgang. Reageer snel, al is het maar om lerenden te laten weten dat je later uitgebreider zult reageren. Ja, dit is arbeidsintensief. Maar je kunt je wat mij betreft ook beperken door feedback te geven op de rode draad van bijdragen van lerenden. Als je deze feedback dan illustreert met verwijzingen naar individuele bijdragen, dan maak je de terugkoppeling toch persoonlijk. De combinatie met onderlinge feedback (punt 2) is ook belangrijk.
4. Wees je bewust van de teneur van je reacties. Laat zelf respectvol gedrag zien. Als docent heb je een voorbeeldfunctie als het gaat om het geven van reacties. Besteed zorg aan inhoud en ‘tone of voice’ van je eigen bijdragen. Ongenuanceerde commentaren lokken ongenuanceerde commentaren uit.
5. Bevorder de ontwikkeling van vaardigheden als time management en organisatorische vaardigheden. Lerenden kiezen vaak voor de flexibiliteit van online leren, maar vinden het vervolgens moeilijk om ‘bij de les’ te blijven (hetgeen ook moeilijk is). Je kunt hier via het ontwerp van de online cursus aan tegemoet komen (Popp noemt bijvoorbeeld het zorgvuldig plannen van en communiceren over deadlines). Daarnaast heb ik eerder gepleit voor aandacht aan digitale studievaardigheden.
6. Overlaad lerenden niet met veel materiaal. Of beter: verdeel je cursus in kleine, apart te bestuderen onderdelen die gemakkelijk voor lerenden te bestuderen zijn. Dat is inderdaad belangrijk. Volgens mij is het echter ook belangrijk dat je lerenden keuzemogelijkheden geeft ten aanzien van de inhoud van een cursus. Maak ook duidelijk welke onderdelen verplicht zijn, en welke materialen bedoeld zijn voor verbreding en verdieping. Verder moet je lerenden niet alleen overladen met materialen, maar ook niet met applicaties, functionaliteiten en interacties. Kies een duidelijke focus.
7. Ontwikkel een goed format voor je cursus. Popp heeft het hierbij in feite over de opzet en structuur van je online cursus, en de wijze van navigeren. Zij gebruikt een centraal project als voorbeeld. Je kunt echter meerdere modellen hiervoor hanteren. Volgens Popp is het in elk geval belangrijk dat je annotaties geeft bij te bezoeken websites (werken als een advanced organizer), en dat lerenden gemakkelijk kunnen bewegen tussen navigatie en instructie (lerenden moeten weten waar zij naar toe gaan als zij een pagina of document verlaten).
   Zelf vind ik ook het voorkomen van vrijblijvendheid van groot belang. Leeractiviteiten moeten een voor studenten betekenisvol doel dienen. Ik wil hier verder nog aan toe voegen dat je ook goed nadenken over het format van je leerstof. Als je een prima studieboek omzet naar een online boek, dan gaat dit vaak ten koste van de kwaliteit. We komen er vaak niet aan toe om bepaalde leerinhouden te vervangen door multimediaal materiaal, waardoor we blijven ‘hangen’ in een ‘page turner’. Volgens mij kun je dan beter een prima studieboek blijven gebruiken, en je focussen op online leeractiviteiten.
8. Presenteer op verschillende manieren je materiaal. Helaas koppelt Popp dit aan de leerstijlen-flauwekul. Zij pleit ervoor om synchrone en asynchrone leeractiviteiten toe te passen, net als samenwerkend leren en reflectie. Los van de leerstijlen-flauwekul is het gebruik van afwisselende online leeractiviteiten van groot belang. Verandering van spijs doet eten. Daar komt bij dat je verschillende leerdoelen nastreeft, waarvoor diverse leeractiviteiten relevant zijn.
9. Geef lerenden keuzemogelijkheden om binnen online programma’s zelf naar eigen voorkeur en interesse te volgen (denk aan keuzevakken of zogenaamde ‘advanced placement’-cursussen). Het geven van deze keuzemogelijkheden werkt inderdaad positief voor de motivatie.
10. Geef docenten de best mogelijke vorm van professionalisering. Popp heeft het daarbij over ’training’, en met name over een zes weken durend trainingsprogramma. Ik zie zelf veel heil in een combinatie van studiedagen (waarin docenten ook werken aan onderwijsontwikkeling), werkplek leren (met begeleiding ontwikkelen, experimenteren, evalueren en reflecteren en bijstellen) en online leren.

Barbara Popp wilde aanvankelijk tips voor docenten formuleren. Een aantal tips heeft echter betrekking op de organisatie. Verder valt het belang van kwalitatief goede interactie op en de zorgvuldige aandacht voor het curriculumontwerp. Uiteraard is deze lijst uitbreidbaar. Maar volgens mij zijn dit inderdaad belangrijke aandachtspunten.