Generatieve AI als ‘Erlebnis’ in plaats van ‘Erfahrung’?

Ik lees momenteel ‘Het Weimar-experiment’ van Frits Boterman. Daarin kwam ik een passage tegen die me deed denken aan de discussie over de vraag of generatieve AI kan wedijveren met kunst die door mensen is gecreëerd.

Het Weimar-experiment gaat over de politieke en culturele geschiedenis van Duitsland in de periode 1918-1933. Boterman haalt hierin onder meer de cultuurfilosoof Walter Benjamin aan die ‘Erlebnis’ plaatste tegenover ‘Erfahrung’. Beide begrippen kun je met ‘ervaring’ vertalen. Erlebnis verwijst volgens Benjamin echter naar een kortstondige, directe en vaak geïsoleerde ervaring. Boterman spreekt van een “schrale beleving”. Het gaat om ervaringen die niet diep worden verwerkt of geïntegreerd. Volgens Benjamin worden we in de moderne samenleving dankzij massamedia overweldigd door Erlebnis-ervaringen. Hij doelde daarbij onder meer op de film die toen zeer populair werd.

Erfahrung daarentegen vertegenwoordigt een rijkere, meer substantiële vorm van ervaring. Het gaat verder dan het individuele moment. Erfahrung ontstaat door het verwerken en integreren van meerdere Erlebnisse en andere indrukken over een langere periode. Het is de geleerde les, de opgedane wijsheid die voortkomt uit herhaling, reflectie en het delen van ervaringen met anderen. Boterman noemt dit de “in symbolisch opzicht rijke poëtische ervaring”.

Behalve dat je parallellen kunt trekken met oppervlakkig leren versus verdiepend leren, en er ook een relatie te leggen is met Paulo Freire’s pleidooi voor actie en reflectie, kun je dit onderscheid m.i. ook betrekken op de discussie over kunst en generatieve AI. Er is bijvoorbeeld verzet tegen het gebruik van generatieve AI-tools om foto’s mee te maken. Deze tools worden steeds beter in het produceren van foto’s door leken. Het blijven echter vaak kortstondige, directe en vaak geïsoleerde ervaringen, die m.i. niet te vergelijken zijn met de rijkere, substantiële, ervaringen. Origineel gemaakte foto’s zijn origineler, authentieker en meer betekenisvol.

Vergelijk bijvoorbeeld onderstaande beroemde foto uit 1932 met een foto die ik met ChatGPT 4o heb gemaakt:

De zwart-wit foto is authentieker, en krachtiger wat betreft compositie, perspectief en contrast.

Foto’s die met behulp van GenAI zijn gemaakt zijn prima als illustratie in een presentatie of blogpost. Daar waar je normaliter gebruik zou maken van rechtenvrije foto’s. Als je echter voor een kwalitatief hoogstaand tijdschrift of krant een foto wilt gebruiken, dan schieten met GenAI-gegenereerde foto’s tekort.

Nota bene: er zijn ook kunstenaars die GenAI bewust gebruiken om iets nieuws en betekenisvols te creëren. Dan gaat het wel om ‘Erfahrungen’. Ik sluit ook niet uit dat GenAI-tools ooit zo krachtig worden dat ze ‘Erfahrungen’ kunnen genereren.

Mijn bronnen over (generatieve) artificiële intelligentie

Deze pagina bevat al mijn bijdragen over (generatieve) artificiële intelligentie, zoals ChatGPT.

 

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.