Filter bubble kan leiden tot tunnelvisie

Kennisnet besteedt in een aantal bijdragen aandacht aan de ‘filter bubbel’. Een relatief nieuw fenomeen met kansen, maar ook met bedreigingen voor leren. Hoe daar mee om te gaan?

In “De filter bubble of de bonusaanbieding die je misloopt” legt Lucas Raggers uit wat de ‘filter bubble‘ is: websites en internettoepassingen verzamelen uitgebreide data over gebruikers (bijvoorbeeld het ‘klikgedrag’). Op basis hiervan ontstaat een bepaald profiel van een gebruiker. De website of internetapplicatie presenteert op basis van dit profiel ‘gepersonaliseerde’ informatie aan de gebruiker. Websites en internettoepassingen, die op deze manier werken, vormen samen de ‘filter bubble‘.

De ‘filter bubble‘ is daarmee een voorbeeld van het semantische web dat rekening houdt met de context van een individu (zoals interesse en expertise).

Dit kan erg handig zijn (filteren en focussen van grote hoeveelheden data), maar zoals Raggers terecht opmerkt: deze manier van personalisering kan ook dienen als “zelfopgelegde censuur“, en leiden tot verenging van onze blik op informatie. Een vorm van tunnelvisie, dus. Eli Pariser illustreert dit heel duidelijk in onderstaande TED Talk. Menselijke poortwachters van informatie (zoals journalisten of voor mijn part docenten) worden volgens Pariser vervangen door algoritmische poortwachters, zonder ethisch kader. Volgens Pariser zouden algoritmes, die bepalen welke informatie wij te zien krijgen, niet alleen moeten kijken naar relevantie maar bijvoorbeeld ook naar wat ‘ongemakkelijk’ en uitdagend voor ons is.

In “Staan er piramides in Egypte? Over de filter bubble in het onderwijs” beschrijft Nieske Vergunst de gevolgen van de filter bubble voor het onderwijs. Zij laat zien dat leerlingen diverse zoekresultaten over Egypte vinden omdat hun ouders op een verschillende manier geïnteresseerd zijn in Egypte (de kinderen gebruiken in het voorbeeld de computers van de ouders).

Leerlingen krijgen daardoor een verschillend beeld van de wereld (in dit geval Egypte). Een probleem hierbij, schrijft Vergunst, is dat leerlingen zich hiervan niet bewust zijn. ‘Mediawijsheid’ zou leerlingen hier bewust van moeten maken. Ook zou je gebruik moeten maken van diensten die bewust geen gebruik maken van de filter bubble.

Ik vind dit terechte opmerkingen, en wil er nog graag wat aan toe voegen.

• Als je leerlingen/studenten informatie laat zoeken en verwerken, organiseer dan als docent het uitwisselen van deze informatie. Je zult expliciet aandacht moeten besteden aan het kennis maken met verschillende perspectieven. Dat kan online (bijvoorbeeld via een forum of wiki), maar ook natuurlijk face-to-face (o.a. door lerenden presentaties te laten verzorgen). Opdrachten spelen hierbij een belangrijke rol. Bijvoorbeeld: “Lees wat leerling X heeft geschreven over onderwerp Y. Vergelijk dit met wat jij zelf hebt gevonden. Wat zijn de belangrijkste verschillen? Wat zijn de belangrijkste overeenkomsten? Welke vragen roept dit bij jou op?”
• Selecteer vooraf al verschillende bronnen, die het onderwerp vanuit een verschillend relevant perspectief benaderen. Laat lerenden zich abonneren op de RSS-feed van die bronnen of laat lerenden die bronnen op Twitter volgen.
• De kans op serendipiteit neemt toe naarmate de omvang en diversiteit van je informatiebronnen en netwerk groter is.
• Maak je niet afhankelijk van een enkele internettoepassing voor het selecteren en filteren van informatie.

De ‘filter bubble‘ kan handig zijn bij het cureren van informatie. Tegelijkertijd moeten we ons om meerdere redenen er niet afhankelijk van maken. Tunnelvisie en het gevaar van manipulatie zijn reële risico’s, net als privacy (waar ik hier niet op ben ingegaan; de Kennisnet-bijdragen doen dat wel).

Als we daar -ook in het onderwijs- niet op een slimme manier mee om gaan dan kan de ‘filter bubble‘ wel eens een groter probleem vormen dan de ‘information overload‘.

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.