De Sleepwet. Een ongeleid projectiel? Impressie van een discussie

Op 21 maart 2018 kiezen we niet alleen een nieuwe gemeenteraad, maar kunnen we ons in een referendum ook uitspreken over de zogenaamde Sleepwet. Veel mensen zegt dit waarschijnlijk nog niets. Vanavond was in Nijmegen een debat over dit onderwerp. In deze blogpost vat ik de belangrijkste argumenten samen.

Ik werd onlangs via dit bericht geprikkeld om me in te schrijven voor dit debat.

Vroeger mochten inlichtingendiensten alleen gericht tappen wanneer ze iemand ergens van verdachten. Dankzij de Sleepwet hoeft het niet meer concreet om één persoon te gaan: wanneer inlichtingendiensten verdachte communicatie meten in een gebied, kunnen ze de gegevens van dit hele gebied naar binnen slepen.

De aankondiging beloofde een genuanceerd en doordacht debat. Daar had ik rond dit onderwerp wel behoefte aan, ook al had ik mijn mening eigenlijk al bepaald (tegen de Sleepwet).

Filosoof Frank van Caspel en jurist Sven Brinkhoff gingen voor Radboud Reflects met elkaar in gesprek over deze Sleepwet, en gingen in op voor- als de nadelen van de wet, onder leiding met Carli Coenen.

De collegezaal zat overigens goed vol. Voor een deel met mensen die hun standpunt nog niet hadden bepaald.

Jurist Sven Brinkhoff stelde onder meer:

• Het ‘sleepnet’ is maar een klein, maar controversieel onderdeel van de nieuwe wet op de veiligheidsdiensten (drie artikelen).
• Sleepnet: veel data binnen halen , en maar een klein deel gebruiken.
• De AIVD doet onderzoek naar personen/organisaties en andere landen die een gevaar vormen voor o.a. onze democratische rechtsorde en veiligheid. De AIVD waarschuwt vervolgens de verantwoordelijke instanties.
• De AIVD vertelt niet hoe men aan die informatie is gekomen. De AIVD geeft de politie en het OM zo’n dertig ambtsberichten per jaar. Dat worden er wel meer (als gevolg van de terugkeer Syriëgangers).
• De AIVD moet wel het doel aangeven van de methode, ook moet de AIVD proportionele methoden inzetten. De bronnen van de AIVD moeten geheim blijven. Verder moet de AIVD gegevens die niet meer bruikbaar zijn te verwijderen. Deze plicht zit nog sterker in de nieuwe wet.
• De AIVD kan nu al heel veel. Zoals een stelselmatig open bronnenonderzoek houden (internet systematisch afstruinen), observeren, DNA-onderzoek uitvoeren, hacken (zoals onlangs in het nieuws is geweest) en telefoons aftappen. De sleepnetbevoegdheid is nieuw. Volgens de AIVD redt men het niet meer met telefoontaps omdat communicatie niet alleen via telefoons plaatsvinden.
• De sleepnet stelt de AIVD in staat alle communicatie uit een gebied naar binnen te trekken. Dat kan ook in Nederland (als Groningers tegen Den Haag in opstand komen). De AIVD mag ook kenmerken van communicatie en identiteiten vaststellen en informatie te verwerken. Er wordt dus steeds meer getrechterd. Tenslotte mag de AIVD ook aan geautomatiseerde data analyse doen (datamining, het koppelen van allerlei data aan elkaar).
• Er zitten veel controlemechanismes in de sleepnet. Zij moeten toestemming krijgen van de minister. Verder is er een Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden die voor dat de AIVD acties onderneemt, ook toestemming geven. Tenslotte is er toezicht achteraf.
• Deze bevoegdheid is absoluut privacyschendend. Weegt dat op tegen veiligheidsrisico’s? De AIVD vindt van wel en meent dat Nederland nu het braafste jongetje van de klas is.
• De AIVD mag hetzelfde als de NSE, waar dankzij Snowden veel kritiek op is gekomen.
• We weten niet of sprake is van voldoende controle, of de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden over voldoende informatie gaat beschikken om echt te controleren en ook toestemming te weigeren.
• Het meest enge is: wat gaat men ermee doen? Data mag lang worden bewaard en gekoppeld aan andere data. Dat kan -in mijn woorden- tot Kafka-eske situaties leiden.

Frank van Caspel gaf aan:

• In het verleden waren mensen nogal onverschillig over privacy. Dat is inmiddels veranderd.
• Privacy is een mensenrecht. En nu worden we onderworpen aan inmenging in het privéleven. Door de overheid.
  Het gaat over digitale privacy.
• Privacy is essentieel voor democratie. Je moet vrij zijn om informatie te vergaren. Dat doe je niet als je weet dat je de kans loopt gevolgd wordt. Je gaat dingen niet doen omdat je je weet dat je gemonitord wordt. Daarnaast heeft de persvrijheid bronbescherming nodig. Klokkenluiders gaan zich wellicht niet meer melden bij de pers.
• Internet is een levenssfeer geworden. Alle cruciale data van een persoon staan -dikwijls- online. Jij maakt de keus om een bedrijf als Google te vertrouwen, maar je hebt geen keus om een overheid te vertrouwen.
• Wat zijn organisaties die een gevaar vormen voor de democratische rechtsorde? Wordt de AIVD dat niet zelf?
• Er zijn nog onduidelijkheden in de wet. Er zijn geen waarborgen.
• Het bleek erg moeilijk mensen voor de Toetsingscommissie te vinden. De leden zijn voorstander van deze wet.
• Werkt het wel? Leidt het echt tot veel veiligheid? Kun je de menskracht niet beter gericht inzetten?
• Voorstanders van de wet maken een karikatuur van tegenstanders.
• De stelling is ongenuanceerd. Ben je voor of tegen de wet? Tegenstanders zijn tegen onderdelen van de wet.
• Tegenstanders zijn onder meer Amnesty International en Bits of Freedom.

In het gesprek en de vragenronde met de zaal kwamen nog de volgende zaken naar voren:

• Waarom heb je zo veel data nodig? Een gebied als Syrië een een zwart gat voor de AIVD. Een ander voorbeeld is een een regio waaruit een DDOS aanval wordt uitgevoerd.
• Het is onduidelijk welke informatie de Toetsingscommissie krijgt om acties te controleren. Waarom beleg je dit niet bij rechters? Mag de Toetsingscommissie extra informatie opvragen? Dat recht staat boterzacht in de wet. De Toetsingscommissie staat ook onder grote tijdsdruk.
• De minister kan toestemming geven om te verzamelen, maar niet om het verwerken.
• Zet liever gerichte middelen in om veiligheid te beschermen, maar schendt niet de privacy. Menselijke bronnen zoals informanten en infiltranten zijn daar veel belangrijker. Hoeveel risico loop je nu dat je privacy wordt geschonden?
• De AIVD mag kwetsbaarheden in technieken gebruiken om naar de inhoud van communicaties te kijken,
• Vertrouw je de AIVD? Vertrouw je de controle hierop?
• Als er aanslagen voorkomen, wordt privacy minder belangrijk. Dat is niet goed, maar het gebeurt.
• Zelfcensuur gaat optreden.
• Waar maken we ons druk al als de hele wereld onze data monitort? Mensen geven hun privacy al aan commerciële partijen op. Maar dat is jouw keuze en je hebt een overheid nodig om je te daar tegen te beschermen.
• Wie is aan de macht in je land? Afhankelijk van wie je land leidt, kan deze wet worden misbruikt. Hele goede controle is dus nodig. Alleen: echte dictatoren trekken zich niets van wetten aan.
• Voorlopers van de AIVD hebben ertoe bijgedragen dat linkse mensen problemen kregen met het vinden van werk. Het koppelen van data en het profilen kan er toe leiden dat veel meer mensen dergelijke problemen krijgen.
• Over twee jaar komt er een evaluatie van de toepassing van de wet.
• Worden data die verwijderd zijn, worden niet persé vernietigd.
• De Commissie Stiekem van de Tweede kamer krijgt niet al te veel te horen.
• Er zijn veel meer wetten in de maak die privacyschendend worden.
• Je kunt je als burger al zelf beschermen.

De kans dat veiligheid met deze wet wordt geborgd, is net zo klein als de kans dat jouw persoonlijke privacy wordt geschonden. Daarom zou je het mensenrecht van privacy dus niet moeten schenden.

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.