De belangrijke rol van leidinggevenden bij onderwijsinnovaties met ict

Digitalisering stelt het beroepsonderwijs voor grote uitdagingen zoals het realiseren van flexibele opleidingstrajecten. Tegelijkertijd draagt digitalisering bij aan bij aan het oplossen van deze vraagstukken. Leidinggevenden spelen volgens Mariola Gremmen, Dana Uerz, Manon van Zanten, Huub Dekkers en Marijke Kral een belangrijke rol bij het vormgeven van innovatief onderwijs met ict in de eigen organisatie.

Volgens de auteurs hebben leidinggevenden in het onderwijs specifieke competenties nodig om innovatief onderwijs te stimuleren en te ondersteunen, met name met betrekking tot de integratie van ict. Zij zullen leiding moeten geven aan een transformatie van de gehele onderwijsorganisatie. Dit vereist een proces van professionalisering en reflectie, aangepast aan de behoeften van de onderwijscontext en de leidinggevenden zelf, waarbij onder meer een permanente leerhouding en een integrale pedagogisch-didactische aanpak centraal staan.

Het iXperium Centre of Expertise Leren met ict -waar de auteurs aan verbonden zijn- werkt momenteel aan een raamwerk voor het beroepsonderwijs, gebaseerd op bestaande raamwerken en aanvullende bronnen. Dit raamwerk definieert de benodigde competenties voor leidinggevenden in de context van onderwijsinnovatie met ict.

Gremmen en collega’s stellen dat de rol van leidinggevenden in het beroepsonderwijs complexer is vanwege de behoefte aan afstemming en co-creatie met het ecosysteem waarin opleidingen steeds vaker een rol spelen. Flexibele combinaties van werk en leren in hybride leeromgevingen worden steeds belangrijker, en het werkveld speelt een steeds grotere rol in het bepalen van het curriculum.

Leidinggevenden dienen als rolmodellen voor anderen bij het uitdragen van het belang van onderwijsinnovatie met ict en het inzetten van nieuwe technologieën. Ze moeten actief op de hoogte blijven van relevante ontwikkelingen, professioneel handelen, en zelf digitaal vaardig zijn.

Verandering op drie niveaus

Een succesvolle implementatie van ICT in het onderwijs vraagt volgens de auteurs om transformatieve leiders, die inspirerend motiveren, intellectueel stimuleren en persoonlijke betrokkenheid tonen. Dit vereist verandering op drie niveaus: in de organisatie, in alle medewerkers, en in de leidinggevende zelf. Leidinggevenden dienen trends te volgen, stakeholders te betrekken, en een duidelijke strategie en visie uit te dragen. Ze moeten ook ruimte geven aan professionals om te innoveren en te experimenteren met ICT, en een innovatieve teamcultuur ondersteunen en faciliteren. De auteurs kenmerken innovatie met ict terecht als een dubbele innovatie, iets wat ik ook al jaren stel (zie o.a. Technology enhanced learning als dubbele innovatie): een nieuwe manier van onderwijs geven en organiseren, met nieuwe middelen (ict). Zij wijzen daarbij ook op het belang van het realiseren van onderbouwde docentovertuigingen als voorwaarde voor gedragsverandering. Leidinggevenden moeten zoals gezegd ook zelf digitaal vaardig zijn en het goede voorbeeld geven.

In de praktijk kunnen leidinggevenden de integratie van ict ondersteunen door intensief te faciliteren, bijvoorbeeld digitale leeromgevingen ter verbetering en ondersteuning van het leerproces implementeren, het aanstellen van een team van ondersteuners, de voortgang van lerenden te analyseren ten behoeve van gepersonaliseerd leren, en virtuele simulaties te integreren in het leerproces. Het is belangrijk om een cultuur van samenwerking en collegiale ondersteuning te creëren, waarbij goede praktijkervaringen worden gedeeld en van elkaar wordt geleerd. Leidinggevenden zouden samen met docenten het gebruik van ict moeten bevorderen, in plaats van weren uit de onderwijspraktijk. Tijd en ruimte bieden aan docenten zijn ook volgens de auteurs van groot belang, evenals het bevorderen van een onderzoekende houding bij docenten en lerenden.

Ten slotte, is het essentieel voor leidinggevenden in het beroepsonderwijs om verantwoordelijkheid te nemen voor het stimuleren van onderwijsinnovaties met ICT, een coherente organisatiecultuur te helpen realiseren, en verandering te stimuleren op alle niveaus. Dit betekent ook dat ze zelf het goede voorbeeld moeten geven. Het creëren van een leercultuur gebeurt volgens Gremmen cs niet vanzelf en vereist de inzet van iedereen in de organisatie. Het uiteindelijke doel is “om studenten nu en in de toekomst op te leiden tot weerbare, wendbare en veerkrachtige beroepsprofessionals in de digitale samenleving”.

Mijn commentaar

Strategie en leiderschap vormen één van de cruciale elementen bij de invoering van leertechnologie binnen het onderwijs. De auteurs beschrijven op een heldere manier wat dit vraagt van leidinggevenden. Hun opvattingen zijn m.i. relevant voor onderwijs in het algemeen, opleiden en L&D, al wijzen Gremmen en collega’s terecht op de complexiteit van het middelbaar beroepsonderwijs die extra hoge eisen stelt aan leidinggevenden. Het begint wat mij betreft bij een onderbouwde constructief-kritische overtuiging van leidinggevenden ten aanzien van digitalisering en onderwijs.  Deze overtuiging moet dan tot uiting komen in een heldere visie, strategie en voorbeeldgedrag.