Boekbespreking ‘Kleppen open! Actief leren met ICT’ #kleppenopen

Begin 2016 heb ik een recensie geschreven van het boek ‘Kleppen dicht’ van Patricia van Slobbe en Michel van Ast. Onlangs is het boek ‘Kleppen open! Actief leren met ICT’ van deze auteurs verschenen. Een waardig vervolg.

‘Kleppen dicht’ gaat over de manier waarop je ICT zodanig kunt inzetten dat het bijdraagt aan effectief leren. ‘Kleppen open’ is een ‘doe-boek’, waarmee de auteurs het didactisch repertoire van de docent willen uitbreiden en verstevigen (bij voorkeur samen met anderen). Dit betekent dat het boek vol staat met activiteiten en instrumenten waar je als docent mee aan de slag kunt.

Je kunt hiervoor het boek zelf gebruiken, maar je kunt de materialen ook bij de uitgever met een wachtwoord downloaden.

Uitgangspunt van het 224 pagina’s tellende in ringband uitgevoerde boek is het volgende cyclische proces:

• Als docent heb je een idee, ben je geïnspireerd.
• Je gaat ontdekken, onderzoeken, experimenteren. Een beetje spelen, noemen Patricia en Michel dat ook.
• Je gaat het onderwijs op basis van deze ervaringen serieus ontwerpen/ontwikkelen.
• Je past het toe binnen je onderwijs (uitproberen).
• Je reflecteert op je ervaringen en deelt deze met collega’s.

De zeven delen van ‘Kleppen open’ volgen dit proces niet letterlijk, maar wel ongeveer.

De zeven delen

In het eerste deel ligt de nadruk op de voorbereiding. Daarbij kijk je via een zelfevaluatie hoe het staat met jouw eigen kennis, vaardigheden en opvattingen. De auteurs baseren zich daarbij met name op het TPACK-model en de Kennisbasis ICT van ADEF. Je kijkt ook wat voor type gebruiker je bent, je stelt een eigen professionaliseringsagenda op en je plant een eigen leercyclus. De auteurs besteden één zin aan het geïnspireerd raken. Daar had ik ook activiteiten/instrumenten over opgenomen. Inspiratie gaat volgens mij ook dikwijls vooraf aan de zelfevaluatie. Je ervaart een bepaald verbeterpunt. Je hoort of leest over ervaringen van anderen (verhalen). Je ziet iets nieuws op internet. Daarna ga je bij jezelf te rade.

Deel twee gaat niet over ontdekken en onderzoeken. Patricia van Slobbe en Michel van Ast stappen direct over op het ontwerpen van lesactiviteiten en lessen. Daarbij adviseren zij om groot te denken, klein te beginnen en zoveel mogelijk samen te werken met collega’s. Zij starten daarbij vanuit het denken over leerdoelen. De docent wordt ook uitgedaagd expliciet te maken waarom voor een bepaalde technologie ondersteunde activiteit wordt gekozen. Zij adviseren hier ook om lessen om te bouwen naar ‘Hele taak eerst’-lessen. Een uitgewerkt voorbeeld van zo’n ‘Hele taak eerst’-les had dit onderdeel trouwens zeer verhelderd. Verder besteden de auteurs in dit deel aandacht aan het vinden, arrangeren en maken van digitaal leermateriaal, aan ontwerpopdrachten, aan het ontwerpen van criteria voor toetsing en evaluatie, en aan werken met rubrics. Ze benadrukken daarbij dat een aantal werkzaamheden veel werk kosten.

In het zeer uitgebreide deel drie staan Patricia van Slobbe en Michel van Ast stil bij het uitvoeren. Ik vermoed dat dit deel docenten het meeste zal aanspreken. Dit deel bevat verschillende werkvormen, een paragraaf over leren in een ‘global classroom’, strategieën voor formatief evalueren,  tips voor klassenmanagement (o.a. het gebruik van de telefoontas en klassenopstellingen) en een positieve klascultuur (denk aan het belonen van positief gedrag). Het laatste onderdeel van dit deel bevat verschillende lesobservatieformulieren.
Ik mis in dit onderdeel een toelichting vanuit didactisch perspectief op waarom werkvormen gericht op actief leren belangrijk zijn. Andere onderdelen, zoals formatief evalueren, lichten de auteurs wel vanuit de literatuur toe.

Het beknopte deel vier bevat instrumenten waarmee je als docent je eigen onderwijs en de impact ervan kunt evalueren. Deel vijf bevat handreikingen waarmee je de ervaringen kunt delen en anderen kunt inspireren. Maak bijvoorbeeld via een poster bekend welke collega expert is op het gebied van specifieke tools. Of waardeer collega’s waarmee je samenwerkt met een kaartje waarop je je waardering uitspreekt.

In deel zes hebben de auteurs aanvullende bronnen en ruimte voor ideeën opgenomen. Denk aan inspirerende video’s, weblogs, overzichten van toepassingen en boeken. Je vindt hier bijvoorbeeld ook een opdracht waarmee je aan de hand van het onderzoek van John Hattie na kunt denken over wat leren beïnvloedt.

Het laatste deel van het boek bevat een aantal instrumenten die schoolleiders kunnen helpen bij het creëren van een context, cultuur en omgeving waarbinnen docenten goed onderwijs met ICT kunnen vormgeven. De auteurs verwijzen hierbij weer naar de kerncompetenties didactiek en ICT uit het eerste deel. Verder vind je hier onder meer vragen voor een collegiaal gesprek, informatie over het Onderwijs Ondernemingsplan, vier onderdelen over projectmatig innoveren in informatie over professionalisering.

Mijn opmerkingen

‘Kleppen open!’ is vooral bedoeld voor docenten in het po, vo en mbo. Ik denk echter dat docenten uit het HO ook inspiratie kunnen halen uit dit boek. Het boek is inderdaad een ‘doe-boek’. De vele instrumenten en activiteiten nodigen uit tot gebruik. Tegelijkertijd kan de omvang weer overweldigend werken. Sommige onderdelen bevatten veel instrumenten of arbeidsintensieve tips (zelf een telefoonhotel maken). Maak daarom selectief gebruik van de suggesties. Ik ga een aantal instrumenten zeker ook in mijn adviespraktijk inzetten.

Sterk is ook dat de auteurs bij veel instrumenten en activiteiten een duidelijke onderbouwing geven. Zij doen dat helaas niet altijd consequent. Ik mis echt een toelichting op werkvormen die actief leren met ICT mogelijk maken (bijvoorbeeld met verwijzingen naar het werk van Rosenshine).

Als je aan de slag gaat met ICT in het onderwijs, dan heb je te maken met meerdere niveaus. Met ‘Kleppen open! richten Patricia van Slobbe en Michel van As zich voornamelijk op de laagste niveaus. Dat is een keuze. Het betekent wel dat dit doe-boek weinig behulpzaam is voor het implementeren van ICT in het onderwijs op macro- en meso-niveau. Het zevende deel is daarvoor te beknopt en ook niet volledig (er wordt bijvoorbeeld geen aandacht besteed aan processen of infrastructuur).

Voor het toepassen van ICT binnen lessen of leersituaties biedt ‘Kleppen open!’ juist veel handvatten.

Ik durf deze uitgave dan ook met een gerust hart aan te raden.

Slobbe, P. van & Ast, M. van (2019). Kleppen open! Actief leren met ICT. Huizen: Uitgeverij Pica. ISBN 9789492525451

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.