Meer aandacht voor digitale studievaardigheden

Het gebruik van ICT leidt niet alleen tot nieuwe mogelijkheden en uitdagingen op het gebied van didactiek, maar ook op het gebied van studievaardigheden. In deze blogpost licht ik dat verder toe.

Het is inmiddels wel algemeen bekend dat ICT alleen leidt tot effectief en efficiënt leren als het op een didactisch verantwoorde manier wordt toegepast. Er is bijvoorbeeld steeds meer bekend van het gebruik van multimedia bij contentontwikkeling of van het belang van feedback bij online toetsen.

De laatste tijd heb ik echter verschillende bijdragen gelezen op basis waarvan ik concludeer dat we meer expliciete aandacht moeten besteden aan ‘digitale studievaardigheden’. Tot nu toe is daarbij vooral de aandacht uitgegaan naar informatievaardigheden. Een erg belangrijk werkgebied, waar verschillende collega’s van mij onderzoek naar doen.

Maar verder zou ook aandacht besteed moeten worden aan de volgende -en wellicht nog andere- onderwerpen.

Online lezen

Online lezen is anders dan lezen van papier, en vraagt om andere vaardigheden dan lezen van papier. Mensen gaan ook met een andere instelling achter een beeldscherm zitten. Ik krijg dagelijks vragen waarvan het antwoord duidelijk online staat of een dag geleden via een mailbericht is gecommuniceerd.
Het is dus belangrijk om je daar als docent en lerende bewust van te zijn. Bewustwording is dan een eerste stap op het gebied van deze ‘digitale’ studievaardigheid.
In dit verband is ook het werk van Jeroen Clemens van belang. Hij doet onderzoek naar vaardigheden en online tekstbegrip. Hij stelt onder meer dat we enerzijds meer aandacht moeten hebben voor de opbouw van online teksten, ervan uitgaan dat we anders lezen, maar ook meer aandachtig en zorgvuldig online lezen.

Zie ook:

• De effectiviteit van online lezen wordt vooral bepaald door tijd en focus (#in)
• Vergelijk e-learning content niet met een papieren boek

Online schrijven

Het maken van aantekeningen op een laptop blijkt minder leerzaam te zijn dan het het maken van aantekeningen op papier. Dat komt deels omdat lerenden die een laptop gebruiken, eerder geneigd zijn uitspraken letterlijk over te nemen. Waarschijnlijk zijn ook nog andere factoren in het spel. We zullen lerenden in elk geval er bewust van moeten maken dat het letterlijk overnemen van teksten van slides of van citaten van sprekers minder effectief is. Dat geldt ook voor het maken van foto’s van slides. Wat leer je daar van?
Het gebruik van elektronische outline tools beïnvloedt daarentegen weer wel op een positieve manier de schrijfvaardigheden van lerenden. Verder zijn laptop uitstekende hulpmiddelen voor dyslectische lerenden.

Omgaan met risico’s van afleiding

Gisteren heb ik aandacht besteed aan een bijdrage waarin Clay Shirky wijst op de strijd die docenten moeten voeren met sociale media om de aandacht van lerenden. Een ongelijke strijd, zo maakt hij duidelijk. Dit zou volgens mij gevolgen moeten hebben.
In de eerste plaats zouden we lerenden expliciet moeten wijzen op het risico van afleiding, op de onmogelijkheid van multitasken en op de commerciële achtergrond van deze strijd.
Op de tweede plaats zouden we lerenden moeten leren afleiding te voorkomen. Dat kan bijvoorbeeld door bepaalde applicaties tijdens het leren uit te schakelen. Dat geldt bijvoorbeeld voor mail, maar ook voor Facebook, YouTube, Twitter en andere sociale media. Behalve als je deze media gedurende korte tijd voor een leertaak gebruikt. Beantwoord bijvoorbeeld twee maal per dag je mail. Gebruik sociale media tijdens werken en leren als korte pauze of aan het eind van de dag.
Op de derde plaats moet je je m.i. afvragen of je bepaalde sociale media wel intensief wilt gebruiken als omgeving voor formeel leren. Voor een enkele leertaak is dat niet erg. Maar hoe intensiever je deze applicaties gebruikt voor leren, des te groter is de kans dat lerenden deze toepassingen ook gaan gebruiken voor veel niet taak-gebonden communicatie. Het is wellicht verstandiger om gebruik te maken van sociale media functionaliteiten binnen elektronische leeromgevingen of leermanagement systemen (mits deze systemen over sociale media functionaliteiten beschikken). Je zult wel met lerenden moeten communiceren waarom je niet de tools gebruikt waar zij al mee vertrouwd zijn. Verder is het verstandig om een onderscheid te maken in sociale media met een zeer afleidend karakter, en sociale media met een veel minder afleidend karakter.

Notificaties slim gebruiken

Notificaties zijn handig voor het bevorderen van leeractiviteiten, maar kunnen ongelofelijk afleiden. Vooral als deze gepaard gaan met geluid. Het Operating System van Apple heeft bijvoorbeeld een notificatiesysteem voor mails, DropBox, Twitter, Herinneringen, enzovoorts. Ik schakel deze notificaties uit tussen 7 uur ’s ochtends en 22.00 uur ’s avonds. En nee: mijn Macbook staat ’s nachts niet aan. Adviseer lerenden daarom notificaties van sociale media tijdens werken en leren uit te zetten.
Verder zou je selectief moeten zijn in de notificaties die je wilt ontvangen. Als je nieuw in een community bent, is het handig om bijvoorbeeld via mail notificaties te ontvangen. Omdat het bezoek aan die community nog geen deel uit maakt van je bioritme. Als dat wel het geval is, of als je niet meer actief wilt zijn in een community, dan kun je de notificaties uitzetten. Gebruik ook filtermogelijkheden binnen toepassingen die je gebruikt (zoals regels binnen je mailprogramma of categorieën binnen de RSS feed reader).