Is het nog wel noodzakelijk dat leerlingen leren om met een pen te schrijven, nu ICT ons dagelijks leven domineert? Volgens mij wel.
Ik heb zelf een heel beroerd handschrift. Dat had ik als kind al, en dat is eigenlijk alleen maar slechter geworden. De tekstverwerker lijkt wel voor mij gemaakt. Maar ik heb op zich wel geleerd om met een pen te schrijven.
In de praktijk komen handgeschreven berichten steeds minder voor. Schriftelijke communicatie vindt vooral plaats via het toetsenbord. Aangezien het onderwijs lerenden moet voorbereiden op het leven, kun je de vraag stellen of het met de pen leren schrijven nog wel betekenisvol is. In de VS is het ‘lopend schrift’ recent als verplicht onderdeel uit curricula verdwenen.
Het artikel Should Schools Still Teach Cursive? gaat in op een aantal argumenten om lerenden nog steeds te leren met de hand te schrijven:
- Het is een culturele traditie. De Onafhankelijkheidsverklaring is bijvoorbeeld ook met de hand geschreven. Dit argument vind ik niet zo sterk. Je houdt geen traditie in stand omwille van de traditie. Een cultuur is een dynamisch iets. Die kan best veranderen.
- Je schrijft sneller met de hand, dan met een tekstverwerker. Dat heb ik ook lange tijd geloofd. Het is volgens mij echter een kwestie van veel oefenen.
- Lerenden ontwikkelen er fijne motorische vaardigheden mee. Dat is zonder meer het geval. Het is echter de vraag of jonge kinderen deze vaardigheden ook niet op een andere manier kunnen ontwikkelen. Bijvoorbeeld met behulp van touch technologie.
- Schrijven met de hand draagt meer bij aan de cognitieve ontwikkeling van jongeren, dan elektronisch tekstverwerken. Hier zal meer onderzoek naar gedaan moeten worden. De bestaande onderzoeksresultaten zijn echter onmiskenbaar in het voordeel van het handschrift. Behalve als je vindt dat jongeren niets meer hoeven te onthouden (wat een erg onverstandig standpunt is).
Natuurlijk: er zijn ook andere onderwerpen die binnen curricula aan bod moeten komen, zoals leren tekstverwerken. Maar zo lang geen onderzoek aantoont dat leren tekstverwerken meer bijdraagt aan de cognitieve ontwikkeling van lerenden dan leren schrijven met een pen, geldt wat mij betreft de regel: in geval van twijfel, niet inhalen.
This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.
Hoi Wilfred, als oud-onderzoeker en gepromoveerd op een onderwerp op het gebied van motorische schrijfvaardigheid kan ik het van harte eens zijn met de titel van deze bijdrage. Even inhakend op je derde bullet denk ik dat fijn-motorische (schrijf)vaardigheid iets anders is dan het gebruik van touch technologie. De gecoördineerde buigingen en strekkingen van vingers, het aanspannen van de juiste spieren in hand en pols zijn in mijn ogen complexer dan een touch handeling op een scherm van een tablet PC. Over de ontwikkeling van fijn-motorische vaardigheden door gebruik te maken van schrijftaken is het proefschrift van Smits Engelsman (Theory bases diagnosis of fine-motor coordination development and deficiencies using handwriting tasks, 1995) interessant. Zij was destijds fysiotherapeute in de omgeving van Nijmegen en had regelmatig kinderen in de praktijk die moeite hadden met de ontwikkeling van hun fijne motoriek. Ze gebruikte onder andere schrijftaken om dit te verbeteren.
Binnen psychologische funktieleer van – toen nog – de KU Nijmegen was er in die periode een zeer actieve onderzoeksgroep op het gebied van schrijfmotoriek. Het eerder genoemde proefschrift bevat al een groot aantal referenties. Mocht je op zoek zijn naar recenter materiaal: de International Graphonomics Society, die een aantal jaren vanuit Nijmegen werd voorgezeten, is tot op de dag van vandaag nog actief (http://www.graphonomics.org/) in het wereldwijd samenbrengen van onderzoekers op het gebied van handwriting research.
Dank voor je uitvoerige en waardevolle toelichting. Je commentaar t.a.v. de meer complexe fijn-motorische vaardigheden is overtuigend.
Laat de ene helft van een klasje 3hv-leerlingen tijdens een klassikale uitleg aantekeningen maken, waaronder enkele schetsmatige figuren, een schema en/of woordweb, en drie sommen. Laat de andere helft aantekeningen maken met de iPad of het netbook.
Volgende les even kijken met een onaangekondigde toets wie er het meeste onthouden heeft. De Groots weddenschapsmodel voor wetenschappelijke experimenten indachtig zet ik mijn kaarten op de schrijfhelft.
Een groot voordeel van kunnen schrijven is dat het in vrijwel elke situatie kan, met elk pennetje of stompje potlood, op elke ondergrond, van sigarendoosje tot krantenrand. Maar natuurlijk ook met een Parker vulpen op een collegeblok. Ook als je batterij leeg is, je harde schijf gecrashed, het netwerk down, en je USB-stick vol.
Ik verwacht de sterkste pleidooien tegen handschriftonderwijs van onderwijsconsumenten met een beroerd handschrift en van leerkrachten die niet weten hoe ze goed handschriftonderwijs moeten geven of daar gewoon geen zin in hebben.
Ik ben geen wetenschapper. Evengoed, wat ik door de jaren heen gelezen heb is dat er sterke aanwijzingen zijn dat de menselijke intelligentie zich vooral heeft kunnen ontwikkelen door het gebruik van de handen. Oog-hand coördinatie, dingen kunnen maken etc. Daarnaast heeft een bijvoorbeeld iPad weliswaar een boel in huis, maar alleen in het platte vlak. Het heeft geen structuur, geur, vorm, gewicht etc. Dat maakt veel informatie ‘doods’ en abstract; het komt niet ‘multi-zintuigelijk’ binnen en wordt dus ook niet als zodanig door de hersenen ervaren en verwerkt. Nu is het gebruik van pen/papier in dit verband misschien een wat nauw voorbeeld, maar het staat mijns inziens wel symbool voor zaken als boven geschetst.
Ik kan me wel vinden in de commentaren hierboven. Ook in het vreemde talenonderwijs, tenminste waar ik werk, geven we er de voorkeur aan met handgeschreven aantekeningen te werken vanwege het multisensorische karakter ervan. Daar komt nog bij dat het met de hand schrijven van teksten een waardevolle oefening is, omdat je al schrijvend leert kritisch te kijken, zonder assistentie van slimme applicaties of software. Bij teksten geschreven op een iPad of computer krijg ik toch het idee dat het proces van creatie een stuk vluchtiger is.
Ten aanzien van de 4e bullet zou je nog kunnen opmerken dat het actief omgaan met informatie bijdraagt aan de cognitieve ontwikkeling. Zelf een samenvatting moeten maken, een hoofdgedachte ergens of met behulp van opdrachten actief de leerstof moeten verwerken draagt bij aan het vormen en verankeren van nieuwe (informatie)structuren. Of een handgeschreven samenvatting per sé meer leerrendement zou opleveren dan een samenvatting die met Word is ingetypt is een interessante onderzoeksvraag.
De invalshoek van het multisensorische karakter is belangrijk. Ik weet niet of je al schrijvend beter leer kritisch te kijken, dan al typend. Ook weet ik niet of het proces van creatie vluchtiger is. Dat is afhankelijk hoe er mee wordt omgegaan. Als een docent studenten niet wijst op knip en plak gedrag vermoedelijk wel.
Ik weet niet of jouw veronderstelling klopt dat menselijke intelligentie zich heeft kunnen ontwikkelen door het gebruik van handen. Ook vraag ik me af of je tablets niet tekort doet. Ze bevorderen wel degelijk creativiteit. Maar ze hebben ook beperkingen.
Het is niet zozeer mijn veronderstelling als wel wat ik gelezen heb (bronnen niet bekend) ; al komt het mij zeker als plausibel over. Vrijwel niemand kan volstaan met kijken en luisteren. Alles moet altijd worden aangeraakt, rondgedraaid, betast en uitgeprobeerd. Dat geldt bovenal voor kinderen, maar zeker ook voor volwassenen.Een tablet voelt altijd hetzelfde…
Een piano op een iPad ruikt niet naar politoer en hout, heeft geen weerstand op de toetsen en bromt niet in je buik. Hetzelfde geldt voor een koekoeksklok op een iPad en weet-ik-wat meer. Schilderen, schetsen, aquarelleren enz. op een beeldscherm heeft niet dezelfde zintuigelijke impact als met echte materialen. Neemt niet weg dat een iPad een geweldig ding is (ik wil ook graag een Mini met retina!), maar wat mij betreft toegepast met enige terughoudendheid. De vergelijking met blended learning dringt zich op 😉
Ik draaf nog even door omdat ik denk dat het een aardige vergelijking is: Kinderen (en vele volwassenen) weten ook niet de herkomst van groenten, fruit, vlees etc. omdat ze alleen met pakjes, zakjes en blikjes in de supermarkt in aanraking komen. Op het moment dat met wel met de bronnen in aanraking komt, ziet, voelt, proeft, denkt, etc. veranderen inzichten en keuzes. Maar goed, het ging over pen & papier vs een tablet…
Goede informatie blogpost. Recentelijk onderzoek heeft inderdaad aangetoond dat scholieren hun gemaakte aantekeningen beter onthouden wanneer deze genoteerd zijn met pen dan op hun laptop zijn gemaakt.