Opnieuw reflecties over reflecteren (#in)

Enkele dagen geleden heb ik de blogpost “Reflecties over reflecteren” geschreven. Daar is een aantal reacties op gekomen waar ik in deze aparte blogpost op wil reageren. Ik ben namelijk bang dat deze reacties onvoldoende aandacht krijgen. En dat zou niet terecht zijn. Bovendien leiden deze reacties tot aanvullende conclusies.

Peter Kuipers schrijft o.a.:

Door reflecteren, het innerlijk verhaal bewust maken, zoeken we een balans tussen eigen opvattingen over ons zelf en feedback van anderen. In die zin is reflecteren een zoektocht naar verbindingen. Feedback vragen, ontvangen en geven vereist vertrouwen, een authentiek publiek. Weblogs en e-portfolio’s zijn geschikte instrumenten, maar alleen effectief in een besloten omgeving waar emoties uitgedrukt kunnen worden.

Hier ben ik het deels mee eens. Bij reflecties kun je een balans zoeken tussen eigen opvattingen over ons zelf en feedback van anderen. Maar je kunt ook bestaande opvattingen spiegelen aan nieuwe ervaringen. Vertrouwen en een authentiek publiek zijn inderdaad belangrijk. Een besloten omgeving is naar mijn mening essentieel bij zelfreflectie, als je reflecteert op je  persoonlijk functioneren.

Je kunt echter ook reflecteren op een thema of onderwerp. Zonder jouw persoonlijk functioneren hierop te betrekken. In zo’n geval kun je wat mij betreft prima een open omgeving gebruiken, zoals een weblog. Sterker, door interacties met anderen kan de kwaliteit van de reflectie versterkt worden. Deze blogpost wordt daar, hopelijk, een voorbeeld van.

Eric Poldner schetst dat we ons binnen het onderwijs al vele jaren bezighouden met reflecties, en dat ICT nieuwe mogelijkheden hiervoor biedt. Hij onderstreept dat reflecteren niet vanzelf gaat. Volgens Poldner komt dat o.a. doordat studenten niet geleerd hebben om informeel leren zichtbaar te maken. Hij haalt bronnen aan die mijn opvatting dat je tijd en gelegenheid moet nemen om te reflecteren, onderbouwen. Inbedding in curricula is van groot belang, concludeert Poldner. Verder stelt hij

Als je niet duidelijk kan maken voor alle betrokkenen wat nou precies de kwaliteit is van een reflectie verslag dan wordt het moeilijk om daar het onderwijsproces op af te stemmen.

Tenslotte geeft hij een indrukwekkend overzicht van artikelen over reflecteren binnen lerarenopleidingen.

Dit zijn wat mij betreft belangrijke toevoegingen. Inbedding in curricula en het helder maken van verwachtingen ten aanzien van reflectie zijn wat mij betreft ook belangrijke randvoorwaarden voor verdiepend leren. Ik heb dit in “Reflecties over reflecteren” niet zo expliciet geformuleerd, maar bedoelde dit wel te zeggen.

Esther van Popta houdt zich in haar promotie-onderzoek bezig met E-PeerFeedback als onderdeel van het Virtual Action Learning. Dit onderwerp heeft raakvlakken met reflectie binnen leersituaties. Zij komt ook met belangrijke aanvullingen op de reflecties. Esther wijst onder andere op een codeerschema van Sparks Langer, dat gebruikt kan worden voor de evaluatie van reflecties. Dit Framework for Reflective Thinking (uit 1990) ken ik zelf niet. Verder benadrukt zij op basis van onderzoek van Erik Driessen dat coaching en structuur, en summatief beoordelen, belangrijk zijn om reflecties te bevorderen. In haar bespreking van Erik’s dissertatie schrijft zij ook dat Erik o.a. concludeert:

Experiences and material – In order to reflect, there must be sufficient variety and quantity of interesting experiences as subjects of reflection. 

Je moet dus wel ervaringen en materiaal hebben om op te reflecteren. Ik weet dat Erik Driessen heeft geconstateerd dat medicijnenstudenten in delen van hun curriculum nauwelijks ervaringen opdoen waarop zij kunnen reflecteren. Zij zijn dan vooral bezig theoretische kennis te verwerken. Ook dat is een voorbeeld van onvoldoende gelegenheid om  te reflecteren.

Samenvattend wil ik dus de volgende conclusies aan mijn oorspronkelijke lijst reflecties over reflecteren toevoegen:

• Een besloten omgeving is naar mijn mening essentieel bij zelfreflectie, als je reflecteert op je persoonlijk functioneren.
• Je kunt echter ook reflecteren op een thema of onderwerp. Zonder jouw persoonlijk functioneren hierop te betrekken. In zo’n geval kun je wat mij betreft prima een open omgeving gebruiken, zoals een weblog.
• Leer lerenden informeel leren zichtbaar te maken.
• Inbedding in curricula en het helder maken van verwachtingen ten aanzien van reflectie zijn ook belangrijke randvoorwaarden voor verdiepend leren. Coaching, structuur en summatief beoordelen zijn belangrijk zijn om reflecties te bevorderen.
• Lerenden moeten ervaringen en materiaal hebben om op te reflecteren. Ook dat is een voorbeeld van onvoldoende gelegenheid om te reflecteren.