Portfolio niet meer als exameneis?

De Utrechtse universitaire commissie Bachelor-Master heeft begin 2006 de evaluatie van de in- en uitvoering van het Utrechtse bachelor-mastermodel afgerond. Het portfolio is in dit kader ingevoerd. Deze BaMa commissie constateert volgens het Universiteitsblad dat de ambities rond het portfolio te hoog zijn geweest. Citaat uit het evaluatierapport:

De commissie moet erkennen dat het portfolio is geïntroduceerd vanuit de verwachting dat studenten hun onderwijsprogramma zeer divers en met onderwijs uit verschillende faculteiten zouden samenstellen. Het portfolio is een middel om grip te houden op het proces van academische vorming wanneer niet elke student precies hetzelfde programma doorloopt. De mobiliteit van studenten blijkt echter minder groot dan verwacht en gehoopt en bovendien garanderen opleidingen binnen de major vaak al een minimumniveau ten aanzien van academische vorming.

Wel constateert men dat het portfolio in veel opleidingen, op zeer verschillende wijzen, een plek heeft gevonden. De voorzitter van de BaMa commissie, prof. mr. Henk Kummeling, noemt het portfolio in het universiteitsblad "een goede hulp" in de studiebegeleiding. De BaMa Commissie pleit ten aanzien van het portfolio voor ruimte bieden aan de diversiteit van de instelling:

Faculteiten zouden een heldere visie op het portfolio moeten vastleggen, zodat duidelijk is op welke manier het binnen het onderwijsinstituut wordt gebruikt. Het is van belang dat het portfolio voor studenten lonend wordt gemaakt en dat docenten het gebruik ervan stimuleren.

Wijze woorden van de Utrechtse BaMa commissie, die overigens ook gebruik heeft gemaakt van een knelpuntenanalyse die mijn collega Heinze Oost en ik een tijd geleden hebben geschreven. Als je het evaluatierapport goed leest, zie je dat een zorgvuldige inbedding van het portfolio in het onderwijs essentieel is.

Het College van Bestuur heeft in haar reactie laten weten dat ook zij, net als de BaMa commissie, graag ziet dat opleidingen het portfolio blijven gebruiken. Maar het CvB vindt het niet noodzakelijk het portfolio als exameneis te handhaven. Kummeling betreurt dit en vreest dat het portfolio hiermee als studiebegeleidingsinstrument zal verdwijnen.

Ik heb hier gemengde gevoelens bij. Het heeft mij verbaasd dat opleidingen verplicht werden om een portfolio te gaan gebruiken. Een verplichting die overigens amper is gehandhaafd, zoals uit het evaluatierapport blijkt (van de derdejaars beta-studenten heeft slechts 58% een portfolio).
Ik vind het belangrijk dat je op instellingsniveau kaders stelt (meer flexibel onderwijs, competentiegericht, vraaggestuurd of wat dan ook). De uitvoering ervan -inclusief het instrumentarium- zou echter m.i. niet op instellingsniveau geregeld moeten worden. Dat kan anders al snel haaks staan op de "diversiteit van de instelling", zoals de BaMa Commissie dat noemt. De keuze voor het gebruik van een portfolio zou dus op uitvoeringsniveau gemaakt moeten worden. Wel zouden opleidingen, die zelf geen portfolio gebruiken, studenten van andere opleidingen in de gelegenheid moeten stellen hun portfolio te gebruiken binnen het onderwijs (bijvoorbeeld aan de hand van opdrachten).

Ik ben er ook niet van overtuigd dat het afschaffen van de exameneis automatisch leidt tot het verdwijnen van het portfolio, mits het portfolio maar volwaardig is ingebed binnen het onderwijs. Of laten studenten en docenten zich alleen maar sturen door exameneisen?

Maar aan de andere kant geef je als College van Bestuur nu wel een negatief signaal af door de exameneis af te schaffen, zonder er iets anders tegenover te stellen dat het gebruik van het portfolio faciliteert en ondersteunt (dus niet oplegt).  Vanuit deze optiek vraag ik me wel af of het Utrechtse CvB er goed aan doet de exameneis nu te laten vallen.