Zijn leerlingen tegen vernieuwing?

In zijn reactie op mijn post Heeft het onderwijs wel een ELO nodig? vroeg Wytze Koopal zich af of leerlingen wel zo vernieuwend zijn. Aanleiding was de staking van deelnemers van het Friesland College in Heereveen tegen de wijze waarop daar praktijkgericht leren wordt vormgegeven. Elbert de Bruin en ik reageerden hierop dat deze leerlingen waarschijnlijk niet behoudend zijn maar gewoon goed onderwijs willen. Ik had de indruk dat leerlingen vooral aan hun lot werden overgelaten. Vandaag lees ik in de Volkskrant dat de woordvoerster van de studenten stelt:

   

‘Onze belangrijkste eis was dat we weer gewoon een lesrooster zouden krijgen. Dat is beloofd, maar we wachten af hoe goed het gaat werken.’

Heeft Wytze dan toch gelijk? Ik wil er een aantal opmerkingen over maken.

In de eerste plaats is onderwijsvernieuwing geen doel op zich. Je zult als organisatie aan docenten, ouders, lerenden en andere betrokkenen concreet en duidelijk moeten maken waarom het onderwijs op een andere leest geschoeid moet worden. Je zult als schoolleiding aannemelijk moeten maken dat competentiegericht leren (of hoe je het ook mag noemen)  of e-learning werkt. Ik vind het vrij normaal dat mensen vragen voor welk probleem een bepaalde vernieuwing de oplossing moet zijn. Veel onderwijsvernieuwers weten mensen niet echt duidelijk te maken wat er in de dagelijkse praktijk gaat veranderen. Sterker: onderwijsinnovaties worden vaak ‘verkocht’ met het argument dat ‘we het eigenlijk zo al doen’.
De meeste docenten, ouders, lerenden, en dergelijke reageren bovendien vanuit een oprechte betrokkenheid terughoudend. Vooral ook omdat ze negatieve ervaringen hebben opgedaan met veranderingen. Conceptueel zien onderwijsinnovaties er vaak veelbelovend uit. Maar bij de invoering gaat het vaak mis.

   
• Het lesrooster wordt afgeschaft, maar komt er geen andere structuur voor in de plaats. Terwijl dat wel noodzakelijk is.

   

• Er wordt besloten een portfolio te gebruiken, maar de lerende kan zelf bepalen of hij het portfolio wil invullen. Een dergelijke vrijblijvendheid werkt dus niet.

   

• Zelfstandig leren wordt ingevoerd, maar in de praktijk betekent dit dat de lerende aan zijn lot wordt overgelaten. En maar weinig leerlingen kunnen dat aan.

Ik ben er van overtuigd dat slechts een kleine groep medewerkers uit pure onwil en gebrek aan motivatie niet bereid is te veranderen.

Op de tweede plaats redeneren de leerlingen vanuit een bepaald referentiekader. Zij hebben een bepaald beeld van ‘goed onderwijs’ en daar hoort een lesrooster bij. Hun grootouders, ouders en hun docenten zijn meestal met traditioneel-klassikaal onderwijs ‘groot geworden’. Ik durf te wedden dat als je aan een willekeurige groep mensen vraagt hoe onderwijs gegeven moet worden, 95% het beeld zal schetsen van een docent voor de klas die uitlegt, af en toe een vraag stelt, leerlingen overhoort, huiswerk behandeld en proefwerken afneemt. Het is knap lastig om buiten bestaande, bekende, kaders te denken. Leerlingen verschillen daar niet in van ouders en docenten.

De derde opmerking hangt hier nauw mee samen: leerlingen hebben geen verstand van didactiek. Zij weten niet hoe goed onderwijs moet worden verzorgd. Ik heb bijvoorbeeld geen verstand van elektrotechniek, metaalbewerken of kraamverzorging. Dat zijn vakken, daar moet je goed voor hebben geleerd. Didactiek is ook een vak. Daar moet je ook voor leren. Het verschil met bijvoorbeeld timmeren en schilderen (waar ik ook geen expertise in heb) is dat didactiek vaak niet als vak wordt erkend. Iedereen heeft onderwijs ‘genoten’, dus iedereen heeft verstand van onderwijs. Hetgeen niet het geval is.

Betekent dit laatste dan dat de leerlingen geen recht van spreken hebben over hoe het onderwijs moet worden verzorgd? Nee, natuurlijk niet. Leerlingen kunnen onder meer duidelijk maken of ze iets hebben geleerd, of hun vragen naar tevredenheid zijn beantwoord en of ze met plezier hebben geleerd. Als dat het geval is, dan zullen zij niet vragen om een lesrooster. Want ook een lesrooster is een middel, en geen doel op zich.