Een vervlochten didactiek: kijk verder dan de didactiek-technologie tweedeling

Op het gebied van blended en online leren wordt vaak gedebatteerd over het primaat van didactiek versus technologie-gedrevenheid. De veelgehoorde uitspraak dat “technologie maar een middel” is, is daar m.i. een illustratie van. In het open access artikel An Entangled Pedagogy: Looking Beyond the Pedagogy—Technology Dichotomy presenteert Tim Fawns onder meer een model van een vervlochten didactiek die de wederzijdse beïnvloeding van technologie, didactische aanpakken, doeleinden, waarden en context omvat.
In de kern komt Fawns bijdrage op het volgende neer:

De dichotomie technologie-didactiek voorbij

• ‘Didactiek eerst’ is een mantra geworden tegen de vrees dat technologie het onderwijs te zeer zou beïnvloeden.
• Het is zeker problematisch om technologie te introduceren zonder voldoende rekening te houden met de doelstellingen of gevestigde praktijken van docenten en lerenden.
• Zowel technologie-gestuurde als didactiek-gestuurde standpunten onttrekken technologie aan de context en maken ons kwetsbaar voor verschillende vormen van determinisme.

Illusies vs. actualiteit

Volgens Fawns zijn er drie visies op de relatie tussen technologie en didactiek:

1. Technologie eerst: technologie is de motor van onderwijsactiviteit en -resultaten.
2. Didactiek eerst: docenten zijn de drijvende kracht drijfveer, technologie is ondergeschikt aan de didactische aanpak.
3. Vervlochten: didactiek wordt niet alleen gevormd door aanpakken en technologie, maar ook door de doelen, contexten en waarden van docenten, lerenden en andere belanghebbenden.

De eerste twee visies suggereren volgens Fawns een onrealistisch niveau van controle en voorspelbaarheid. Ze zijn illusies die je moet vermijden door oog te hebben voor zich ontwikkelende combinaties van factoren.

Didactiek als geheel van technologie, aanpakken, contexten, waarden en doelstellingen

• Aanpakken en technologie zijn slechts een deel van de samenstellende componenten van elke gesitueerde uitwerking van onderwijs.
• Didactiek boven technologie plaatsen impliceert geen didactisch determinisme omdat docenten en onderwijsontwerpers slechts gedeeltelijk en relationeel ‘agency‘ hebben. ‘Agency‘ is het vermogen om zelfstandig te handelen.
• Onderwijs wordt altijd toegepast door middel van technologie. Docenten kunnen niet vermijden ermee te leren omgaan.
• Sommige technologieën zijn zo ingebed in onderwijssystemen dat ze bijna onzichtbaar zijn.
• Het onderscheid tussen ’technology-enhanced’ en algemeen leren, of zelfs tussen digitaal onderwijs en algemeen onderwijs, is enigszins kunstmatig.
• De term ‘affordances‘ wordt vaak gebruikt om te beschrijven wat er met een bepaalde technologie kan worden gedaan, maar het kan ten onrechte homogene gebruikers en geabstraheerde eigenschappen impliceren. Technologieën zijn immers geen vaste, homogene dingen met generaliseerbare kenmerken of gevolgen.
• Volgens Fawns zijn essentialisme en instrumentalisme twee problematische opvattingen van technologie. Zij delen de aanname dat we vooraf bepaalde functies kunnen koppelen aan verwachte praktijken en resultaten.
• Essentialisme: technologie is doordrongen van “ideologische vooringenomenheid”, “onvervreemdbare kwaliteiten” of “opdringerige kwaliteiten,” die onafhankelijk zijn van menselijke activiteit.
• Instrumentalisme: een reeks neutrale werktuigen, gedefinieerd door technische eigenschappen, onafhankelijk van sociale krachten, en “ondergeschikt aan menselijke keuzes”.
• Aanpakken zijn gestructureerde ‘sjablonen’ voor de manier waarop docenten en lerenden  te werk moeten gaan bij het faciliteren van het leren. Aanpakken ‘werken’ niet gewoon door een script te volgen, ze moeten worden toegepast in overeenstemming met waarden, het doel en de leer- en onderwijscontext. Formele aanpakken zijn slechts een deel van de leeractiviteit van een lerende. Informele activiteiten hebben een belangrijke invloed op het leren tijdens en na het onderwijs.
• Het expliciet maken van onderwijsdoelen helpt docenten en lerenden om niet alleen te weten wat ze gaan doen, maar ook waarom. Doelen moeten ook onderhandeld worden tussen belanghebbenden.
• Educatieve waarden zijn overtuigingen over wat belangrijk is bij het leren en doceren, inclusief idealen, normen, principes en kwaliteiten van intrinsieke waarde. Samen met het doel liggen waarden ten grondslag aan waarom docenten doen wat ze doen. Waarden worden ook gevormd door de praktijk en de context. Waarden kunnen inspirerend blijven als docenten onvoldoende kennis of bevoegdheid hebben om ze in praktijk te brengen.
• Gevoelig zijn voor de context betekent rekening houden met informatie die verder gaat dan wat onmiddellijk in het oog springt, bij het begrijpen van complexe activiteiten. Docenten moeten bepalen welke contextuele elementen relevant zijn, hoe, en waarom.

Een inspirerende kijk op een vervlochten didactiek

• Het vervlochten model stimuleert docenten om na te denken over de verschillende manieren waarop docenten en lerenden tijdens het leren omgaan met technologie, en hoe deze beïnvloed worden door een reeks van gesitueerde factoren.
• Het suggereert een noodzaak om opzettelijk en regelmatig doelen, waarden en contexten te heroverwegen, om ervoor te zorgen dat betrokkenen zinvol en iteratief keuzes rond methoden en technologie bepalen, terwijl ook de beïnvloedende rol van technologie en methoden als deel van de didactische mix wordt erkend.

Vervlochten kennis

• Doceren met technologie vereist een niet-triviale combinatie van verschillende soorten kennis.
• Technologische kennis (hoe te werken met informatietechnologie), didactische kennis (manieren van doceren en leren), en inhoudelijke kennis (de leerstof die geleerd moet worden).
• Het vervlochten didactische model kan het TPACK-model uitbreiden om de bredere contexten te beschouwen waarin de kennis van docenten gesitueerd is.
• Verschillende belanghebbenden hebben verschillende niveaus en vormen van expertise. Meerdere strategieën voor het ondersteunen van kennisontwikkeling zijn nodig.

Vervlochten ethiek en ethische kennis

• De combinatie van meerdere technologieën binnen een onderwijscontext heeft altijd bedoelde en onbedoelde, voorspelbare en onvoorspelbare gevolgen en ‘neveneffecten’.
• Evaluaties moeten ook oog hebben voor potentiële schade van de inzet van een combinatie van meerdere technologieën.
• Ethiek vereist het traceren van relaties om te zien waar ze toe leiden.
• Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen ethische waarden (b.v. inclusiviteit, billijkheid) en de vereiste kennis om ze in de praktijk te verankeren.
• Net als didactiek kan ethiek niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van docenten zijn.
• Net zoals docenten meer nodig hebben dan didactische of technologische kennis op zich, zo hebben zij die verantwoordelijk zijn voor aankoop, ondersteuning, onderhoud, uitvoering, beleidsvorming en personeelsontwikkeling dat ook.

Conclusies

• Voorstellen, plannen en ideeën die suggereren dat technologie onderwijsproblemen kan oplossen of bepaalde uitkomsten kan produceren, simplificeren de manieren waarop technologie in de context is ingebed.
• Discussies over didactiek die technologie aandrijft of vice versa versterken een valse dichotomie.
• Didactiek is niet alleen een aanpak, en technologie is geen middel om die aanpak toe te passen.
• In plaats daarvan gaat het om de onderhandeling van aanpakken en technologieën, in relatie tot doelen en waarden, in een subjectief begrepen context.

Deze samenvatting is voor een groot deel gemaakt met behulp van de AI-tool Summari.

Fawns bekritiseert m.i. terecht de valse tweedeling tussen didactiek en technologie. Hij wijst op de complexe context waarin leren, opleiden en onderwijs met behulp van technologie gestalte krijgen.

Fawns, T. An Entangled Pedagogy: Looking Beyond the Pedagogy—Technology Dichotomy. Postdigit Sci Educ (2022). https://doi.org/10.1007/s42438-022-00302-7

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.