Aanpak en resultaten van succesvol studeren

Gistermiddag heb ik bij Zuyd Hogeschool een mini-symposium bijgewoond over de aanpak en (eerste) resultaten van het programma ’Succesvol studeren’ dat sinds 2016 bij Zuyd wordt uitgevoerd. Het mini-symposium werd georganiseerd ter gelegenheid van het afscheid van Kitty Kwakman, die tot voor kort portefeuillehouder Onderwijs binnen het CvB van Zuyd was.

Ik heb tot maart van dit jaar een aantal jaren nauw samengewerkt met Kitty. Zij was voorzitter van de stuurgroep van de selectie en implementatie van de digitale leeromgeving van Zuyd, toen ik hiervan programmamanager was. In deze periode is binnen Zuyd ook het programma ’Succesvol studeren’ gestart.

Het onderwerp zelf staat sterk in de belangstelling bij heel veel hogescholen. Succesvol studeren nauw gerelateerd aan de kwaliteit van het onderwijs. Het gaat daarbij niet alleen om het behalen van het diploma, maar ook om breder en meer verdiepend leren (binnen een bepaalde termijn). ‘Succesvol studeren’ is echter ook zeer complex. Veel factoren zijn daarbij van invloed. Een deel van die factoren kan de school beïnvloeden.

Door middel van video’s, korte inleidingen en een panel gesprek werd onder leiding van Els Verhoef (o.a. voormalig interim directeur van de dienst Onderwijs en Onderzoek van Zuyd) ingegaan op de aanpak en (voorlopige) resultaten.

Een aantal belangrijke zaken die ik heb genoteerd:

• Het programma, dat getypeerd werd als een zoektocht, wordt gecoördineerd door een intern programmamanager. Marcel van der Klink, lector professionalisering van het onderwijs, is nauw betrokken bij de inhoudelijke koers. Annemarie Mars is als extern veranderkundige er nauw bij betrokken. Maar verder speelt een kernteam van (voornamelijk) interne experts en begeleiders een belangrijke rol bij de uitvoering ervan: het begeleiden van docententeams bij het veranderen van hun onderwijs. Dat begint met het tegen het licht houden van het bestaande curriculum, vanuit de optiek van ‘studeerbaar’ onderwijs.
• Zuyd Hogeschool heeft een lange traditie op het gebied van werken aan studie succes. Een inventarisatie bij de start liet meer dan 180 maatregelen zien. Die maatregelen leidden echter niet tot het gewenste succes. Daarom is via het programma succesvol studeren gekozen voor een andere aanpak. Studenten voerden ook de druk op. Wat krijgen we terug, nu de basisbeurs is afgeschaft?
• Gesprekken over studiesucces waren aanvankelijk geen fijne gesprekken. Er werd vaak gewezen naar (veronderstelde) factoren waar de opleiding geen invloed op heeft (zoals instroomniveau studenten). Kijk echter naar wat je er zelf aan kunt doen als opleiding/organisatie.
• Marcel heeft een startnotitie gemaakt. Deze notitie werd al snel gezien als een ‘basismodel’. Het moest echter de start zijn van een zoektocht. Welke onderwijsaanpak leidt tot meer studiesucces?
• Al snel ging het ook over studeerbaarheid en organiseerbaarheid. Het is echter belangrijk om een duidelijke focus te kiezen. Wat is de wetenschappelijke evidentie? Wat werkt en wat werkt niet?
• Er was een spanning tussen gedegen onderzoeken en snel handelen.
• Marcel onderscheidt vijf ’sleutels’ voor een meer studeerbaar curriculum. Het gaat om een set aan maatregelen. Het is echter geen kader, een afvinklijst. Deze sleutels moesten opleidingen stimuleren tot nadenken over gewenste veranderingen.
• Het ‘basismodel’ was een advies. Opleidingen konden ermee aan de slag gaan. Het was geen verplichting. Tijdens gesprekken moesten directeuren van faculteiten wel aan het CvB verantwoording afleggen over de resultaten op het gebied van succesvol studeren.
• Persoonlijk was ik van mening dat deze sleutels eigenlijk als piketpaaltjes zouden moeten worden gezien. Daarbinnen is namelijk veel ruimte voor een eigen invulling. Bij Zuyd is echter bewust gekozen om deze sleutels niet te beschouwen als kaders, maar als een advies. Dit leidde ertoe dat de sleutels niet meer ter discussie stonden, als men ermee ging werken. Deze aanpak leidt tot draagvlak, maar zorgt ook voor een lange doorlooptijd. Een dergelijk programma moet bottom up en natuurlijk groeien. Dat leidt tot eigenaarschap bij docenten.
• Het realiseren van meer studiesucces is een zaak van lange adem. Zorg bijvoorbeeld voor een niet overladen onderwijsprogramma, onder meer door onderdelen met maar één toets af te ronden. Daag studenten uit om actief te leren. Hoe zorg je ervoor dat studenten zich thuis voelen en gezien worden. Lesgeven doe je in je eentje, opleiden doe je samen. Dit zijn de zogenaamde sleutels van studiesucces (waar een opleiding invloed op uit kan oefenen).
• De sleutels hangen nauw met elkaar samen. Ze beïnvloeden elkaar. Ze gingen ook eigenlijk vanzelf hun werk doen. De sleutels geven richting, maar je moet daar zelf keuzes binnen maken.
• Wrijving en worsteling zijn vaak nodig. Maar uiteindelijk bereik je samen wel ‘a ha-momenten’.
• Vakspecialisten vinden het vaak lastig om doorgaande leerlijnen samen te stellen. Zij hebben goed zich op hun eigen vakgebied, maar vinden het lastig om de samenhang met andere onderdelen te zien. Docenten zijn vaak goed in onderwijs ontwikkelen, maar minder goed in het ontwerpen van programma’s. Ontwikkel in teams, spar met collega’s over de voortgang.
• Analyseer eens wat we studenten eigenlijk aandoen in jaar 1. We leggen studenten een hoge druk op, maar onszelf als docenten ook. Bijvoorbeeld als het gaat om het aantal toetsen. Betrek ook studenten bij herzieningen van het curriculum. Wat betekent een verandering voor de student? Curriculumcommissies moeten veranderingen in onderwijs nu screenen op gevolgen voor studenten.
• Zorg voor mensen die kritische vragen stellen, los van de inhoud. Waarom maak je keuzes en wat beoog je daarmee?
• Ondersteuning van docenten is belangrijk, maar veranderen als docent is een persoonlijk proces.
• Eigenaarschap die een combinatie is van bevlogenheid en een gezamenlijke richting, leidt tot goede resultaten.
• Veel bevlogenheid kan ook tot een Poolse landdag leiden. Ga dan terug aan de urgentie. Wat is het probleem? Bespreek dat als eerste met de directeuren. Neem daar de tijd voor. Uit die gesprekken kwam een zeer divers beeld naar voren. Maar wat is de focus? Waar moeten de prioriteiten liggen. Dat was: er vallen te veel studenten onnodig uit!
• Kun je studie-uitval voorkomen? Niet helemaal, maar deels wel. Je moet eerst draagvlak op directieniveau krijgen, voordat je met docenten aan de slag kunt. Een directeur moet niet op de handen gaan zitten, zodat docenten in de lead zijn bij onderwijsverbeteringen.
• Het is heel belangrijk dat je een kernteam vormt met eigen mensen. Begin bij gezamenlijk ervaren problemen.
• Balanceer tussen sturing en ruimte. Combineer expertbenadering (wat blijkt uit onderzoek?) met eigen ruimte geven. Geef adviezen in plaats van kaders. “Dit blijkt uit onderzoek, maar wat past bij jullie?” Studiesucces is echter geen vrijblijvendheid. Kijk als organisatie naar resultaten, en naar welke gevolgen deze resultaten moeten hebben.
• Bestuurders moeten vooral ook nadenken over het ‘hoe”. Hoe bewerkstellig je veranderingen, waarbij je je moet realiseren dat dit proces een lange adem heeft.
• Het programma biedt houvast, nodigt uit en faciliteert. Kaders die impliceren dat iets niet goed gaat, werken meestal niet motiverend. Redeneer dus vanuit evidentie, geef handvatten zonder voorschrijvend te zijn. En stel expertise beschikbaar.
• Nu kijken begeleiders vooral naar verbeteringen op docentniveau.
• Vraag als docenten om ondersteuning. Durf je kwetsbaar op te stellen.
• Doelen bereik je als je voor een heldere focus kiest.
• Gesprekken met studenten helpen je bewust te worden over problemen rond studeerbaarheid. Studenten willen bijvoorbeeld dat meer rekening wordt gehouden met verschillen tussen studenten.
• Een studeerbaarheidsscan combineert data en kwalitatieve informatie over knelpunten die worden ervaren. Die scan vormt het startpunt van de veranderaanpak.

Belangrijke opbrengsten van het programma zijn:

• Het is te vroeg voor definitieve conclusies, maar de richting is veelbelovend. Minder uitval, meer studenten die binnenboord blijven. Daar waar het programma actief is, zijn verbeteringen bij Zuyd groter dan bij opleidingen die niet met het programma ’succesvol studeren’ aan de slag zijn. Het is nog niet bekend of sprake is van duurzame verbeteringen.
• Er wordt op een andere manier, dan voorheen, aan onderwijsontwikkeling gedaan.
• Er is een intern kernteam van procesbegeleiders gevormd. Veel expertise is intern ontwikkeld.
• Je geeft mensen binnen je organisatie de kans om nieuwe dingen te gaan doen, en zich verder te ontwikkelen.
• Betrokkenen hebben meer over de grenzen van hun vakgebied leren kijken.
• Veranderingen zijn bereikt binnen bestaande structuren.
• Zuyd werkt nu veel meer vanuit teams. Dat is vooral ook te danken aan dit programma.

Wat zou een volgende keer anders moeten?

• De combinatie van een dergelijk programma en de dagelijkse onderwijspraktijk is zwaar.
• Je moet accepteren dat deze veranderingen lastig zijn en veel tijd en energie kosten.
• Dit is maar één thema dat flink is gefaciliteerd. De organisatie heeft echter meer thema’s. Kun je die op deze manier aanpakken?

De projectgroep heeft een boek geschreven over het programma Succesvol Studeren. Dit boek kun je gratis downloaden. Op de betreffende website worden ook de sleutels toegelicht, en vind je video’s.

Saskia Brand-Gruwel, die verleden week afscheid naam als decaan bij de Open Universiteit, mag nu als CvB-lid van Zuyd, de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor onderwijs van Kitty overnemen.

Nota bene: in korte tijd is dit het tweede omvangrijke programma dat Zuyd met succes heeft uitgevoerd. De selectie en implementatie van de digitale leeromgeving is immers ook, dankzij de inzet van velen, met succes afgerond. Het is overigens nu zaak om als Zuyd een verbinding te leggen met deze twee. Hoe kan de digitale leeromgeving gebruikt worden ten behoeve van ‘succesvol studeren’?

This content is published under the Attribution 3.0 Unported license.