Laptops in het MBO

Binnen het middelbaar beroepsonderwijs worden steeds vaker laptops gebruikt. Dat roept bij onder meer bestuurders een aantal vragen op. Daarom heeft Kennisnet Maaike Stam van ROC van Amsterdam gevraagd een publicatie te schrijven over de ins- en outs van laptops in het onderwijs. Ter voorbereiding hiervan heeft Maaike vandaag een sessie georganiseerd waar regionale opleidingencentra hun ervaringen deelden. Vertegenwoordigers van elf ROC's waren hierbij aanwezig. Ik mocht Gilde Opleidingen vertegenwoordigen.

We zijn begonnen met het delen van ervaringen. Vervolgens hebben we een fictief ROC van advies gediend rond een aantal thema's. Een aantal zaken is me bij gebleven:

Algemeen

• Er komt meer kijken bij de introductie van laptops, dan je op het eerste oog zou zeggen. Dit verslag illustreert dat, hoop ik. Dit impliceert ook dat je de invoering van laptops eerder als een 'programma' moet beschouwen, en niet als een project.
• Een aantal scholen is met de invoering van laptops begonnen, vanuit de insteek dat dit vooral zal leiden tot een reductie van de kosten voor de onderwijsinstelling. Leerlingen worden in dat geval zelf verantwoordelijk voor de aanschaf en het beheer van hun laptop. Realiseer je daarbij wel dat de computers maar een klein deel van de ICT-uitgaven vormen.
• In dit gezelschap waren netbooks als alternatief volstrekt geen onderwerp. Een te klein scherm en een te onhandig toetsenbord voor verantwoord langdurig gebruik (ARBO).
• Verreweg de meeste aanwezige ROC's hadden laptops alleen op kleinere schaal ingevoerd. Slechts één ROC had eerste jaars nu voor het tweede jaar verplicht een laptop aan te schaffen. Medewerkers van deze onderwijsinstelling beschikken ook allen over een eigen laptop. Overigens kunnen teams daarbij zelf kiezen of zij over gaan tot laptops in het onderwijs. Bijna driekwart van de teams kiest daar voor. Bij ons ROC beschikken alle medewerkers over een laptop, terwijl de laptop ook steeds vaker op de 'boekenlijst' van leerlingen staat.
• Bij één ROC was veel prioriteit gegeven aan nieuwbouw, terwijl de ontwikkeling van ICT-voorzieningen stil is blijven staan (terwijl nieuwbouw eigenlijk een kans bood voor een state of the art ICT-infrastructuur.

Organisatie

• Er kwamen heel veel beheersmatige aspecten aan de orde. Denk daarbij aan voldoende stroomvoorzieningen (een laptop moet af en toe opgeladen worden; erg belangrijk!), de aanwezigheid van voldoende lockers (en hoe regel je de verhuur?), de licentiekosten (er zijn niet altijd open source alternatieven, en campuslicenties zijn vaak goedkoper dan individuele licenties bij elkaar), de mogelijkheden om draadloos te printen (betaald, onbetaald, binnen welk netwerk) of ARBO-regels (na twee uur werken, verplicht pauze).
• Het is sterk af te raden om laptops die eigendom zijn van leerlingen, te beheren. De configuratie verschilt sterk, waardoor een efficiënt beheer niet mogelijk is.
• De meeste scholen, die leerlingen verplichten om een laptop aan te schaffen, geven adviezen over de configuratie. Zij vertellen meestal niet welke laptop leerlingen moeten aanschaffen. Sommigen hanteren een advieslijst van een aantal merken en typen. Ook worden gesprekken gevoerd met leveranciers over wanneer een laptop voldoet aan de eisen van het ROC.
• Professionalisering van docenten is van groot belang. Zij zouden eenvoudige problemen moeten kunnen verhelpen (zoals weten hoe je een verbinding maakt met het draadloze netwerk). Verder gaat het er bij professionalisering van docenten vooral om onderwijsontwikkeling en het gebruik van ICT (in dit geval laptops) hand in hand te laten gaan. Ondanks dat professionalisering van belang is, is het de vraag of je scholing in het gebruik van laptops voor docenten verplicht moet stellen. Bij één ROC maakt men gebruik van 'docentenwinkels' waar medewerkers terecht kunnen voor vragen, en waar workshops worden verzorgd.
• Binnen teams worden vaak afspraken gemaakt over professionalisering van medewerkers, en de inzet van ICT in het onderwijs. Daarom is het erg belangrijk daadwerkelijk committment te krijgen bij teammanagers/opleidingsmanagers. Juist deze groep middenmanagers zal ook geprofessionaliseerd moeten worden als het gaat om het gebruik van laptops in het onderwijs.
• Bij professionalisering van onderwijsgevenden zou 'maatwerk' voorop moeten staan, terwijl zij allen meestal hetzelfde aanbod krijgen. Wat dat betreft lijkt professionalisering van medewerkers op 'gewoon onderwijs'…..
• De expertise van leerlingen in het werken met een laptop, en de mate waarin zij zelfverantwoordelijk kunnen zijn voor laptops, moet niet worden overschat. Dat betekent dat je ook ondersteuning moet geven aan leerlingen. Over de vraag of ICT-leerlingen hierin kunnen voorzien, werd verschillend gedacht. Eén van de aspecten daarbij is de mate waarin deze ondersteuning centraal dan wel decentraal is georganiseerd. Bij een sterk decentrale aanpak hangt de kwaliteit van de service vaak af van de kwaliteit van een enkele ICT-leerling. Dat is een kwetsbare variant.
• Er wordt verschillend omgegaan met het verstrekken van software aan medewerkers die met laptops werken. De meerderheid koos er voor om medewerkers een bepaalde configuratie te geven, en hen de keuze te geven zelf software te installeren. Gaat wat mis, dan wordt een image terug gezet (en mogen medewerkers de rest weer zelf herstellen). In deze situatie is het van belang om goed te regelen dat je als organisatie niet aansprakelijk bent als een medewerker bepaalde applicaties of data kwijt is.
• Als gebruik wordt gemaakt van Software as a Service, dan is de uitwisselbaarheid van gegevens vaak een probleem. Moeten leerlingen ook in de database van een softwareleverancier worden ingevoerd? Krijgen zij een aparte loginnaam? Bij hoeveel applicaties speelt dat?
• Bij één onderdeel van een ROC waren een groot aantal zaken met betrekking tot het werken met een laptop zo slecht geregeld, dat de continuiteit van het onderwijs in gevaar kwam (de halve groep leerlingen kon geen gebruik maken van de laptop door een beroerd netwerk, een niet passende configuratie, etc.).
• Bij de invoering van laptops is communicatie extreem belangrijk. Terwijl dat heel vaak mis gaat. Schep ook heldere verwachtingen. Beloof minder en presteer meer.
• Ondersteun medewerkers bij het gebruik van ICT, maar stop met 'aardig' zijn richting notoire dwarsliggers.
• Als laptops van leerlingen zijn, dan gaan zij er zorgvuldiger mee om. Dat is verreweg de meeste ervaring van de aanwezige ROC-vertegenwoordigers.
• Er zijn onderwijsinstellingen die laptops 'kostenneutraal' voor leerlingen willen invoeren. Dat betekent dat je leerlingen vraagt om een laptop aan te schaffen, maar dat zij bijvoorbeeld minder boeken hoeven aan te schaffen. Je zult daar centrale regie in moeten houden.
• Er is verschil van mening over de doelgroep die je wilt bedienen met laptops in het onderwijs. Is het te duur voor niveau 2 leerlingen (die maar twee jaar op school zitten)? Of zet je hen daardoor juist op achterstand?

Functioneel (inclusief onderwijskundig gebruik)

• Door laptops in het onderwijs in te zetten ben je veel flexibeler als het gaat om de inzet van ICT in et onderwijs. Je hoeft het gebruik van ICT binnen leersituaties niet langer te plannen. Dat betekent wel dat je bij de vormgeving van het leren goed moet nadenken over wanneer, waarom en waarvoor je ICT wilt inzetten? Niet alleen binnen groepsbijeenkosmten, maar ook ter voorbereiding of afronding van bijeenkomsten. Het TPACK-model kan hierbij helpen.
• Visieontwikkeling is belangrijk, maar blijf niet in de visie hangen. Kijk vooral naar je onderwijsprocessen, en de rol van laptops daarbinnen.
• De vragen vanuit het onderwijs moeten leidend zijn bij het gebruik van laptops. Tegelijkertijd zal de ICT-afdeling het onderwijs moeten wijzen op relevante technologische innovaties.

Technologie

• Er wordt ook geëxperimenteerd met dongels in combinatie met laptops. De reden is het ontbreken van een kwalitatief goed draadloos netwerk. Het is echter de vraag of 'dongels' een schaalbare oplossing vormen.
• Het gebruik van web based applicaties neemt toe, maar toch zijn er nog veel applicaties die niet web based worden aangeboden. Er was overigens ook één ROC die lokaal geïnstalleerde applicaties als 'web based' beschouwde. Web based is dan alles wat niet centraal beheerd wordt.
• Bij een aantal ROC's wordt gebruik gemaakt van een zogenaamde "quarrantainenetwerk" om het draadloze netwerk heen. Als een docent bijvoorbeeld zeer veel, zeer grote bestanden download (of bepaalde sites bezoekt), dan wordt hij in quarrantaine geplaatst.
• De behoefte aan aparte ICT-lokalen of vaste plekken met PC's binnen open leercentra neemt af. De behoefte aan vaste internetverbindingen blijft vaak bestaan omdat de kwaliteit ervan groter is.
• Zorg ervoor dat access points niet letterlijk onder handbereik zijn. Ze worden anders vaak gestolen.
• Organiseer capaciteitsmanagement: wie gaat waar zitten? Welke behoefte is er aan netwerken?
• Documenteer je dekkingsplan (waar zitten de accesspoints)?
• Hanteer persoonlijke credentials bij toegang tot draadloos netwerk.
• Pas een standaard versleutelingsstandaard toe voor je draadloos netwerk.
• Zorg er voor dat gebruikers hun laptops up to date hebben (drivers van wireless netwerkkaarten moeten actueel zijn).
• Stel jaarlijks je minimale systeemeisen op (en zorg dat die eisen 4 jaar houdbaar zijn). Je moet bijvoorbeeld een voorziening op je laptop hebben waardoor je zonder problemen tussen access points kunt switchen met je laptop.

Financieel

• Zijn je investeringen in de bestaande infrastructuur al afgeschreven?
• Wat betekent het gebruik van laptops in plaats van desktops voor de gevolgen voor doorbelasting?
• De toenemende kosten voor de stroomvoorziening gaan ten laste van het facilitair beheer, en niet van ICT.
• Maak de verschuiving van kosten inzichtelijk om een reele besparing te realiseren.

Juridisch

• Kun je studenten verplichten en laptop aan te schaffen?
• Kunnen docenten een laptop weigeren? Of kunnen ze de aansprakelijkheid weigeren?
• Kun je claims krijgen van ouders als zij van mening zijn dat laptops te weinig gebruikt worden? Of als leveranciers een wanprestatie leveren, maar jij hen hebt aanbevolen?
• Wat doet de belastingdienst als je medewerkers laptops geeft die ook voor privédoeleinden gebruikt worden? En hoe 'meet' de belastingdienst privégebruik?
• Hoe ga je om met het spanningsveld tussen het monitoren van gebruik (dat providers vaak verplicht stellen) versus de privacy van gebruikers?