Factoren en niveaus van onderwijsinnovaties

Mijn blogpost over tablets als vliegwiel bij onderwijsinnovaties heeft een aantal reacties losgemaakt. Zij illustreren het belang om oog te hebben voor verschillende factoren bij onderwijsinnovaties, en voor diverse niveaus waarop vernieuwingen betrekking kunnen hebben.

Verleden week besteedde ik aandacht aan een whitepaper van Innofun over tablets als vliegwiel van onderwijsinnovatie. Ik vond de auteurs te optimistisch over de snelheid waarin het onderwijs innoveert, en de invloed van technologie op veranderingen in het onderwijs. Bovendien heb ik Puentedura’s onderscheid “substitutie, versterking (augmentation), aanpassing (modification) en transformatie (redefinition)” als alternatief voorgesteld voor het onderscheid dat Innofun maakt tussen substitutie, transitie en transformatie (deze onderverdeling werd al in de jaren ’90 gemaakt).

Op mijn blog post zijn twee uitgebreide reacties gekomen, waar ik uitgebreider stil bij wil staan. Astrid Ottenheijm en Michiel Maas van Innofun benadrukken het belang van het experimenteren met ICT. Op basis van experimenten doe je leerervaringen op, en gedurende deze leerervaringen ontwikkel je een een gedragen visie. Zij geven daarbij aan een “tastbare uitdaging”, zoals een tablet, nodig is als aanleiding van experimenten en innovaties. Verder benadrukken zij het belang van borging van succeservaringen. Op organisatieniveau zal dan het nodige moeten gebeuren. Visie vormt volgens hun een belangrijk fundament voor inbedding van ICT in het onderwijs, maar kan geen startpunt zijn (mijn interpretatie).

Henk van de Hoef en Menno van Hasselt van L21.nl refereren aan hun ervaringen met het begeleiden van scholen en schoolbesturen bij de implementatie van ICT in het onderwijs. Zij menen dat het basisonderwijs de pionierfase bijvoorbeeld al lang voorbij is, al zoekt nog menig school naar de meest effectieve inzet van digitale leermiddelen. Zij wijzen op het belang van het ervaren van meerwaarde door docenten (hogere efficiëntie, meer effectiviteit). Dergelijke leerervaringen bevorderen dan olievlekwerking. Het gebruik van ICT daagt het vakmanschap van docenten uit, waarbij didactiek dan belangrijker is dan techniek.

Eerlijk gezegd illustreren beide bijdragen mijn ideeën met betrekking tot een zinvolle implementatie van ICT in het onderwijs. Daar komt namelijk veel bij kijken. Je moet met zes clusters van factoren rekening houden, en rond die factoren interventies plegen:

• Machtsverhoudingen en belangen
• Leiderschap en strategie
• Infrastructuur en systemen
• Curriculum
• Mensen en cultuur
• Processen en organisatie

In deze video licht ik dat nader toe.

Daar komt bij dat het nogal wat uit maakt of je veranderingen op het niveau van de leersituatie wilt bewerkstelligen, op het niveau van het curriculum of op het niveau van het onderwijssysteem (en daar zitten dan nog lagen tussen).

De bijdrage van Astrid en Michiel heeft dan vooral betrekking op de strategie die je hanteert. Ik ben erg voor experimenten. Maar ik ben tegen technologiegedreven experimenten. Ik pleit zeker niet voor het starten met de ontwikkeling van een visie, waar docenten geen concrete beelden bij hebben. Maar je zult in elk geval altijd moeten nadenken over de relatie tussen technologie, didactiek en leerinhouden (inclusief leerdoelen). Ik zou tablets dus niet snel als ‘vliegwiel’ van onderwijsinnovatie typeren.

Henk en Menno’s pleidooi voor het tastbaar maken van de meerwaarde hangt m.i. nauw samen met het opdoen van leerervaringen via experimenten. Ik vind dat inderdaad ook erg belangrijk. Op het niveau van de leersituatie en de les heeft dat inderdaad al tot vernieuwingen geleid. Het is de vraag of dat ook geldt voor het niveau van het curriculum, het beleid of het onderwijssysteem.

Tot slot: Astrid en Michiel menen dat Puentedura’s SAMR-model herkenbaar is in het model van substitutie, transitie en transformatie. Het SAMR-model voegt wat mij betreft echter iets toe: het niveau van het versterken. De waarde daarvan mogen we niet onderschatten.