Leermaterialen van publiek gefinancierde hoger onderwijs-instellingen zouden default ‘open’ moeten zijn

SURF heeft vandaag een ‘position paper’ gepubliceerd over open en online onderwijs. Daarin spreekt SURF zich onomwonden uit voor het uitgangspunt dat alle met publieke middelen ontwikkelde leermaterialen van hogescholen en universiteiten als default onder open licentie voor iedereen beschikbaar zijn. Behalve als er goede redenen zijn om daarvan af te wijken. Ik deel dit uitgangspunt, maar plaats ook enkele kritische opmerkingen hierbij.

Open onderwijs en onderzoek hebben volgens SURF een gunstige invloed op de effectiviteit en efficiëntie van het hoger onderwijs. Bovendien ontstaan er nieuwe vormen van onderwijs (denk aan Massive Open Online Courses), en worden nieuwe doelgroepen zoals ‘leven lang lerenden’ bereikt. Open onderwijs en onderzoek betekent dus nogal wat voor de strategie van onderwijsinstellingen.

SURF stelt dat de Nederlandse overheid het onderschrijven van de OER Declaration van UNESCO uit 2012 kan concretiseren door het uitgangspunt te hanteren “dat alle met publieke middelen ontwikkelde leermaterialen van hogescholen en universiteiten als default onder open licentie voor iedereen beschikbaar zijn, tenzij er goede redenen zijn om daarvan af te wijken.”

Volgens SURF maakt dit ook noodzakelijk dat op korte termijn een innovatiestrategie vanuit een meerjarenvisie wordt geformuleerd die onder meer inzet op het stimuleren van onderzoek naar de impact van open online onderwijs op diverse aspecten van het hoger onderwijs, en op het doen van experimenten op het gebied van kwaliteit, doelmatigheid en toegankelijkheid van hoger onderwijs met aandacht voor benodigde professionalisering van docenten.

Ik ben het op zich eens met dit uitgangspunt. Wel wil ik hier enkele opmerkingen bij maken:

• Juist in een ‘position paper’ had ik verwacht dat het bericht ‘open’ zou worden afgebakend. Dat gebeurt helaas niet.
• Wat verstaat men onder een ‘open licentie’? Mogen deze leermaterialen bijvoorbeeld ook voor commerciële doelen gebruikt worden?
• Wie moet die innovatiestrategie formuleren? De overheid? Of de onderwijsinstellingen (gezamenlijk?)?
• Als je nog niet weet wat de impact van open en online onderwijs op onder meer kwaliteit, doelmatigheid, certificering, examinering en ‘business modellen’ van onderwijsinstellingen, kun je dan al het uitgangspunt nemen dat alle leermaterialen default onder een open licentie voor iedereen beschikbaar komen? Wat verstaat SURF onder goede redenen om van het uitgangspunt af te wijken? Hier worden geen voorbeelden van gegeven. Volgens mij bepaalt onderzoek naar de impact juist wanneer sprake kan zijn van redenen om van het uitgangspunt af te wijken.

Voorlopig kan ik dus prima leven met het uitgangspunt “dat alle met publieke middelen ontwikkelde leermaterialen van hogescholen en universiteiten als default onder open licentie voor iedereen beschikbaar zijn, tenzij er goede redenen zijn om daarvan af te wijken.” Maar ik hoop dat we over een paar jaar kunnen invullen wat die goede redenen zijn. De toevoeging biedt instellingen nu te veel ontsnappingsmogelijkheden om leermaterialen default vrij toegankelijk te maken.

Nota bene: SURF heeft ook een beleidsnotitie voor EU-lidstaten opgesteld.