Sociale media binnen elektronische leeromgevingen (#in)

Gisteravond kreeg ik de vraag wat mijn visie is op het gebruik van sociale media binnen elektronische leeromgevingen, en welke categorieën sociale media nu of in de nabije toekomst een grote rol binnen elektronische leeromgevingen zouden kunnen/moeten spelen. Een mooie aanleiding voor een blog post.

Sociale media kunnen binnen leersituaties vooral worden gebruikt voor actief leren. Hun affordances maken deze technologieën vooral geschikt voor samenwerkend leren, leren via interactie en participatie, leren in netwerken (waarbij sprake is van een 'wirearchy' in plaats van een hiërarchie) en zelf-georganiseerd leren (de lerende bepaalt dan vaak zelf of, wanneer en hoe hij of zij sociale media voor leren gebruikt).

In relatie tot leren wil ik de volgende categorieën sociale media onderscheiden:

• Informatie filteren en cureren. Voorbeelden zijn RSS-feeds, Twitter (dankzij hashtags) of tools als Summify (waarmee je samenvatting krijgt van de belangrijkste tweets uit jouw netwerk.
• Artefacten produceren en delen (hiertoe behoren weblogs, wiki's, sites om foto's video's te delen, of applicaties om bijvoorbeeld posters of verhalen mee te maken).
• Netwerken (profielen in combinatie met interacties en dialoog).Voorbeelden zijn Google+, Facebook, LinkedIn en ook Twitter. De interacties zijn veelal beknopter van aard dan bij het produceren van artefacten. Je ziet wel communicatie over artefacten vaak via netwerk-applicaties verlopen.

Alle drie de categorieën zijn belangrijk en relevant voor leren. Zij zijn wel verschillend van aard. Vanuit het perspectief van leren hangen zij ook samen. Je cureert informatie via je RSS-feed. Mede op basis daarvan produceer je bijvoorbeeld een nieuwsbrief over een specifiek thema via Scoop.it en wissel je -zoals gezegd- erover van gedachten via Twitter of Google +.

De laatste tijd wordt in dit verband ook gesproken over 'sociaal leren'. Daarbij wordt echter niet alleen gedoeld op leren via sociale media, maar wordt ook benadrukt dat de lerende zelf een grote verantwoordelijkheid voor het leren heeft. De organisatie (de school of de werkgever) faciliteert het leren, en controleert de lerende niet.

Elektronische leeromgevingen (en ook leermanagement systemen) zijn vaak hiërarchisch ingericht, leggen de nadruk op het managen van (de voortgang van) het leren, en bieden van oudsher relatief weinig mogelijkheden voor interactie en participatie (discussiefora uitgezonderd). Dat is de reden dat onderwijsgevenden, die een sterk activerende didactiek willen toepassen, sociale media zijn gaan gebruiken naast of in plaats van elektronische leeromgevingen.

Toch zie je ook beweging op het gebied van elektronische leeromgevingen. Veel ontwikkelaars van elektronische leeromgevingen willen ook samenwerkend leren faciliteren, en implementeren steeds vaker functionaliteiten waarmee gebruikers samen aan documenten kunnen werken, RSS feeds kunnen ontsluiten of kunnen microbloggen. Portaalsoftware (zoals Sharepoint of Liferay) maakt het mogelijk om bestaande sociale media bijvoorbeeld via widgets te integreren binnen een elektronische leeromgeving.

Een voorbeeld is OpenU van de Open Universiteit. In deze omgeving (gebaseerd op Liferay) kunnen studenten en kennisabonnees bijvoorbeeld bloggen, reageren op blogposts en kunnen zij samenwerken in een wiki. Via een profieldienst kunnen zij gebruikers met dezelfde professionele interesse toevoegen aan hun contacten (en er mee communiceren). Ook toont OpenU de 'activity stream' van jouw contacten, ontsluit deze omgeving tweets die van specifieke hashtags zijn voorzien, en laat OpenU RSS feeds zien (gedefinieerd door de organisatie, dat wel).

Een nieuwe 'sociale' functionaliteit binnen OpenU is 'bratsen'. Deze functionaliteit stelt lerenden in staat:

• Bijdragen op OpenU te Bookmarken. Je kunt hiermee favoriete bijdragen snel terugvinden.
• Bijdragen op OpenU te beoordelen (Raten).
• Persoonlijke Annotaties te maken bij bijdragen op OpenU. Het maken aantekeningen is immers van groot belang voor het leren.
• Bijdragen te Taggen. Via een persoonlijk trefwoordenoverzicht breng je een persoonlijke structuur aan in bijdragen (ook belangrijk voor leren en efficiënt terugvinden).
• Bijdragen te delen met anderen (Sharen).

Op een persoonlijke pagina zie je jouw overzicht van 'bratsen'.

Deze functionaliteit stelt gebruikers in staat om zelf waarde toe te voegen aan bijdragen (user added value). Bovendien stelt het lerenden in staat om te participeren zonder zelf te hoeven publiceren. Wat dat betreft vormt 'Bratsen' een logische fase tussen 'lurken' en publiceren (via wiki's of blogs).

Zie ook de zeven typen gebruikers van sociale media, van Forrester. Bratsen vormt in feite een stap tussen 'collectors, 'critics' en 'conversationalists'.

Sociale media kunnen m.i. prima gepositioneerd worden binnen traditionele elektronische leeromgevingen om een meer activerende didactiek te faciliteren. Een goed doordachte relatie tussen technologie, didactiek en leerinhouden is daarbij uiteraard essentieel.

Dat betekent niet dat elektronische leeromgevingen ook geschikt zijn voor sociaal leren. Waarschijnlijk maken de eisen die belanghebbenden (zoals de overheid) stellen op het terrein van verantwoording 'sociaal leren' (dus faciliteren, en niet controleren) zelfs ook onmogelijk. Bovendien zijn de meeste lerenden niet gewend om vanuit een intrinsieke motivatie zelfverantwoordelijkheid te dragen voor het leren. Elektronische leeromgevingen zullen dus altijd enige mate van (afbouwende) controle moeten ondersteunen.