De effectiviteit van online lezen wordt vooral bepaald door tijd en focus (#in)

In Reading revolutions verkent Barry Cull aan de hand van een uitvoerige literatuurstudie (en een aantal interviews) de impact van het internet op lezen. Hij maakt daarbij gebruik van diverse perspectieven: technologisch, sociaal, gedragsmatig en neurowetenschappelijk.

Volgens Cull is het internet nog steeds voornamelijk een vehikel voor de communicatie via tekstgebaseerde informatie, dat ook alleen kan gedijen in een samenleving die in hoge mate geletterd is. Hij start zijn beschouwing met een historisch overzicht van de leestraditie. Daarna schetst hij summier een beeld van de huidige leestraditie in Noord-Amerika. Daarbij valt op dat van oudsher ongeveer de helft van de Noord-Amerikanen als 'lezer' kan worden bestempeld. Deze groep zal nog wat afnemen, al zullen veel mensen blijven lezen, ook al maken zij intensief gebruik van internet. Sterker: mensen die veel gebruik maken van internet blijken ook vaak te lezen.

Punt is wel, schrijft Cull, dat dit nog niets zegt over hun informatievaardigheden, terwijl deze vaardigheden wel essentieel zijn voor 'verdiepend' lezen. Veel mensen -ook hoogleraren- scannen tekst. Slechts 20% van de internetgebruikers leest een tekst op een website volledig. Cull stelt:

A typical “screen–based reading behaviour” is emerging, characterized by more time spent on “browsing and scanning, keyword spotting, one–time reading, non–linear reading, and reading more selectively”, while less time is spent on in–depth reading, and concentrated reading [34]. When online, people switch between two poor kinds of reading — “tunnel vision” reading in which one reads a single bit of text without a sense of the context, and “marginal distraction”, which happens, for example, when a person reads textual feeds on the sidebar of a Web site such as a blog (A. Liu, et al., 2009).

Yet it is an over–simplification to suggest that this sort of bouncing happens exclusively online. A recent study of academic staff at one university suggests that the “immersive reflective” reading done by these expert scholars is typically discontinuous even when done on paper:

Cull vergeet hier helaas bij te vermelden dat het scannen en verticaal lezen van internet- en andere bronnen binnen de netwerksamenleving van groot belang is om massa's informatie hanteerbaar te maken. Hetgeen inderdaad iets anders is dan verdiepend lezen.

Cull schrijft ook dat elektronische boeken nog niet echt populair zijn bij bibliotheken en gebruikers van bibliotheken. Zij beschouwen papieren boeken nog steeds al een geschikter medium voor verdiepend lezen, ook al bevatten e-books de mogelijkheid van elektronisch onderstrepen en markeren van tekst (belangrijk voor het studeren, en volgens mij niet wenselijk bij papieren bibliotheekboeken). Er zijn volgens Cull echter indicaties dat de nieuwe generatie tablet's, e-readers en initiatieven als Google Books voor een omslag kunnen zorgen. Wellicht is een vergelijkbare verschuiving te verwachten in de voorkeur van studenten wat betreft medium voor lezen. Een meerderheid van de studenten geeft nog steeds de voorkeur aan papier, al is het de vraag of dit zo blijft als de generatie, opgegroeid met internet, de universiteiten binnen vijf jaar zal bevolken.

Online lezen heeft vanuit neurowetenschappelijk oogpunt waarschijnlijk ook implicaties. Cull schrijft hierover o.a.:

While there is not yet enough published scientific research to make many definite conclusions about the effect of online reading on learning and the brain, it is known that the process of reading on screen tends to be cognitively different from the process of reading on paper, in terms of brain activation, the contextual environment, cognitive focus, comprehension, and reading speed.

Online lezen schijnt cognitief een meer complex proces te zijn dan lezen op papier. Door de grote keuzemogelijkheden, die je bij hypertekst hebt, moet je als lezer veel meer mentale beslissingen nemen. Daarnaast heb je bij online teksten te maken met een heel ander kader of context dan bij een papieren uitgave zoals een krant. Bij een krant weten lezers dat zij op de voorpagina bijvoorbeeld de meest belangrijke informatie van de dag vinden. Bij een e-book wordt de beleving van de tekst zelfs beïnvloed door de e-reader waarop men de tekst leest.
En uiteraard is er ook het fenomeen van 'multitasking': als mensen bezig zijn met digitale informatie, dan switchen zij elke tien minuten van taak:

Over de relatie tussen begripsvorming en online danwel paper-based lezen is nog weinig definitiefs te concluderen, stelt Cull.
Een belangrijke variabele bij de effecten van lezen op papier en digitaal lezen blijkt tenslotte 'tijd' te zijn. Als je weinig tijd besteedt (of kunt besteden) aan een tekst, dan leidt dit eerder tot oppervlakkig lezen dan als je veel tijd hebt (of kunt besteden). Herkenbaar: wanneer neem ik echt de tijd om te lezen? Als ik in de trein zit, of met vakantie ben, en offline ben. Cull concludeert dan ook:

Daarnaast concludeert hij terecht dat nog veel onderzoek op dit terrein uitgevoerd moet worden. Bovendien moeten we leren hoe we op een goede manier om kunnen gaan met nieuwe media. Bijvoorbeeld door ons te leren focussen, wat m.i. een cruciale bekwaamheid is bij verdiepend leren.